Bericht uit Brussel: Steeds groter, steeds duurder
Ook voor Auke Zijlstra zit het reces er weer op
Een fors deel van mijn tijd gaat op aan lezen. Als lid van het Europees Parlement krijg ik geregeld rapporten, studies en adviezen in de mail, van interne en externe partijen en soms ook van individuen. Zo kreeg ik onlangs een studie van de ‘Budgetary Support Unit’ gericht aan de Begrotingscommissie van het EP waarvan ik het enige Nederlandse lid ben. Deze studie, ‘Adapting the EU budget to make it fit for the purpose of future enlargements’ keek naar de vraag hoeveel de mogelijke uitbreiding van de EU met nieuwe lidstaten daadwerkelijk zou gaan kosten. Niet de eerste keer dat die vraag werd bestudeerd maar wel met recente data en een goed onderbouwde doorberekening.
Met ‘enlargement’ wordt bedoeld dat er meer landen lid worden van de EU. Op dit moment staan er negen potentiële nieuwe leden op de rol: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Servië, Georgië, Moldavië, Montenegro, Noord-Macedonië, Oekraïne en Kosovo. Deze laatste heeft het probleem dat vijf van de huidige lidstaten de onafhankelijke status van Kosovo niet erkennen. De andere acht zitten serieus in de pijplijn voor toetreding maar kennen wel problemen.
In de meeste van deze kandidaat-lidstaten spelen spanningen inzake de democratische rechtsstaat en mensenrechten. De onderhandelingen met Turkije liggen al geruime tijd stil wegens het opschuiven van de regering aldaar richting een steeds totalitairder regime. In Georgië speelt eigenlijk hetzelfde. In Moldavië zijn de nodige problemen met de mensenrechten, rol van oligarchen en toestand in de gevangenissen. En de Balkan is de Balkan, geschiedkundig een roerig gebied.
Lang niet alle kandidaten zijn dus klaar voor toetreding. Maar dat wil Brussel wel graag. De EU kent daarvoor financiële toetredingssteun om te helpen klaargestoomd te worden voor die gewenste toetreding. Zo ontvingen Oekraïne en Moldavië al miljarden in macro-economische financiële assistentie en ‘technische ondersteuning’ in de vorm van EU-ambtenaren die tijdelijk in de kandidaat-landen worden gestationeerd. Ook stroomt er al geld vanuit onder andere Horizon en Erasmus+ fondsen naar de kandidaat-lidstaten.
Miljoenenleningen, miljardenleningen
Dan hebben we het nog niet over de leningen, ‘reserves’ en garantstellingen die worden verleend aan de kandidaten. Oekraïne ontving alleen al 17 miljard aan ‘reserves’ die tactisch geheel buiten de normale EU-begroting werden gehouden. Daarnaast 33 miljard aan leningen via de Ukraine Facility en ruim 28 miljard via MFA+ leningen. Moldavië kreeg een lening van 295 miljoen. De Westelijke Balkans, Oekraïne en Moldavië krijgen bovendien veel geld in de vorm van ‘Reform and Growth Facilities’, boven op de pre-toetredingssteun die de Balkans al ontvangen. Tweederde van deze ‘facilities’ bestaat uit ‘zachte’ EU-leningen.
Oekraïne, Moldavië en Georgië ontvangen ook nog gelden uit het ‘Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument’ (NDICI): 640 miljoen voor Oekraïne, 340 miljoen voor Georgië en 260 miljoen voor Moldavië. Het vormen risico’s voor de EU-begroting omdat succes niet een gegeven is en terugbetaling van de leningen ook niet.
En zelfs als het allemaal lukt: acht extra lidstaten zullen aanzienlijke gevolgen hebben voor het EU-budget. Ze hebben direct recht op geld voor de landbouw en op cohesiefondsen. We hebben het hier over armere landen die netto-ontvangers van EU-gelden gaan worden. Dat heeft effect op de bestaande lidstaten. Bij gelijk blijven van de totale begroting zal het percentage dat zij ontvangen flink dalen: zo’n 16-21%.
Het rapport schat de kosten van toetreding van de huidige kandidaat-lidstaten (exclusief Turkije) in scenario’s gebaseerd op het aantal landen dat toetreedt en het tijdstip van toetreding. De twee belangrijkste zijn:
In 2030 de Balkan: Montenegro, Albanië, Servië, Noord-Macedonië en Bosnië en Herzegovina. De kosten worden geschat op €10-12 miljard per jaar, afhankelijk van de economische ontwikkeling van deze landen en de mate van toegang tot EU-fondsen. Met name de uitgaven voor de landbouwgelden zouden stijgen met 14% en dat moet betaald worden door de huidige EU-lidstaten. De huidige lidstaten verliezen hier 8,5 miljard aan steun; de begroting groeit met 4 miljard. Met name Frankrijk (- 3,5%) en Spanje (- 3,4%) zouden aanzienlijk minder landbouwgelden ontvangen
Nieuwe lidstaten snoepen budget van oude lidstaten
Of In 2035 alle kandidaat-lidstaten, inclusief Oekraïne, Moldavië en Georgië. Vanwege de grote bevolking van Oekraïne zijn de kosten aanzienlijk hoger, geschat op €20-25 miljard per jaar. In dit geval krijgen de nieuwe lidstaten 68 miljard euro aan landbouwgelden en de huidige lidstaten 46 miljard minder. Frankrijk, Spanje, Italië en Duitsland zouden vooral de rekening krijgen gepresenteerd. Voor de cohesiefondsen geldt grofweg hetzelfde scenario.
De eindconclusie van de studie is dat het budget van de EU bij toetreding van alle kandidaten (exclusief Turkije) met zeker 40 miljard moet stijgen, boven op de huidige inschatting voor 2028-2034. Er zullen sterke negatieve financiële repercussies zijn voor de huidige lidstaten en het landbouwbudget zal met zeker 22 miljard moeten stijgen. Ik laat hierbij nog even de hele vraag buiten beschouwing over de enorme kosten van de wederopbouw van Oekraïne, na mogelijke beëindiging van de oorlog met Rusland. Dat geld zal ook ergens vandaan moeten komen.
Het rapport benadrukt wel dat deze kosten afhankelijk zijn van overgangsregelingen, zoals gefaseerde toegang tot fondsen, die in het verleden effectief zijn geweest om de directe budgettaire impact te beperken. De EU is ook niet verplicht om bij toetreding van nieuwe landen de begroting te verhogen. De koek moet dan simpelweg gezegd opnieuw worden verdeeld. Maar een grotere EU is van zichzelf ook nog duurder. Uitbreiding vereist extra middelen voor EU-instellingen voor meer ambtenaren, wellicht meer zetels in het Europees Parlement. En er zal druk ontstaan om hervormingen in de besluitvorming door te voeren, zoals een herziening van de stemverdeling in de Raad van de EU. Dat gaat ten koste van de politieke macht van de huidige lidstaten.
Oplossingen? Ja, maar geen leuke
Heeft het rapport ook oplossingen? Ja, maar geen leuke. Hogere bijdragen van de lidstaten, of hogere en nieuwe EU-belastingen, zoals een belasting op vervuiling, digitale diensten of koolstofemissies. Allemaal te betalen door dezelfde belastingbetalers. Gefaseerde integratie: net als bij eerdere uitbreidingen moet de toegang tot EU-fondsen voor nieuwe lidstaten gefaseerd worden ingevoerd om de budgettaire schok te verzachten. Maar dat is uitstel, geen afstel. Of alleen nog geld voor de armste regio’s. Dat zal politiek heel lastig liggen.
En daarom komt het rapport met misschien wel de belangrijkste aanbeveling voor degenen die denken dat je van lidstaten nooit genoeg hebt: het vergroten van de publieke steun. Het rapport benadrukt het belang van communicatie met burgers om draagvlak te creëren voor uitbreiding en de bijbehorende kosten.
Is dit dus wat er gaat gebeuren? Nee, dat hoeft niet. Het zijn scenario’s. De Raad met daarin de nationale regeringsleiders kan nog steeds op de rem trappen want alle bestaande lidstaten hebben een veto. Er is weliswaar een enorme druk om op te schieten met de toetreding van Moldavië, misschien al in 2029. Maar dat gaat vooral over de geopolitieke situatie waarin vanuit Brussel gezien Moldavië in de frontlinie ligt.
Voorlopig wordt ingeschat dat geen enkele kandidaat voor 2032 zal kunnen toetreden. En dan loop de nieuwe meerjarenbegroting, vanaf 2027, ook alweer op zijn einde. Voor die nieuwe meerjarenbegroting vraagt de Europese Commissie trouwens om een verbluffende verdubbeling van het budget. Dat zou betekenen dat de toetreding van de hier genoemde kandidaten nog duurder zou worden. Die hebben immers ook recht op een deel van het dan verder gegroeide budget.
— Auke Zijlstra is Europarlementariër namens de PVV. Voor NN schrijft hij over het wel en vooral wee in Brussel. Op X is hij te vinden als @EconoomZijlstra. Zijn eerdere Berichten uit Brussel zijn te vinden op deze pagina.
Aan- of aanmelden voor notificaties van separate onderdelen van Nijmans Nieuwsbriefje doet u via uw accountpagina. Normaliter is de commentfunctie alleen open voor paid subscribers. Omdat Auke een volksvertegenwoordiger is, zijn ze onder zijn bijdragen voor allen geopend.
