Sint Pieter struikelt. Gedachten bij de mislukte formatie

Een droevige implosie

Bij Humberto Tan, dinsdagavond. De mineursgezichtjes en de hangende bogen van het Binnenhof achter Omtzigt bieden een bijna kerkelijk klaaglijke aanblik

De sfeer kantelde vanaf het begin van de verkenning langzaam maar zeker tegen Pieter Omtzigt maar nadat hij dinsdagavond de stekker uit de NSC-deelname aan de formatiegesprekken trok, is de sfeer rond hem en zijn partij vilein te noemen.

In mijn eigen online bubbel bevinden zich tamelijk wat Omtzigtfans en -stemmers en zelfs hun sentimenten bij het abrupte vertrek van de formatietafel stegen soms boven het leedvermaak uit van degenen die hem sowieso al ongunstig gezind zijn.

Reacties op deze tweet, die boekdelen spreken

Teleurstelling en hoon vermengen tot sneren. Over zijn gepieker, trage handelen, ogenschijnlijke besluiteloosheid. Hij zou de verkeerde mensen om zich heen hebben, toch altijd een CDA’er zijn geweest en gebleven, uiteraard komt de ‘hij stemde altijd met de coalitie mee’-oneliner vaak voorbij. Stemspijt steeg op uit veel tweets, opluchting was te horen bij mensen die uiteindelijk toch niet op NSC hadden gestemd.

Onder al deze emoties: een groot vraagteken. Waarom wekenlang met zachtjes maar wel letterlijk uitgesproken tegenzin met de PVV praten en dan acuut weglopen na het verkrijgen van sombere financiële inzichten?

Het eerste antwoord is dat PVV en NSC nooit een match waren. Het tweede antwoord is dat Omtzigt niet met de financiële erfenis van de laatste rampzalige jaren Rutte/Kaag belast wilde worden. Maar het meest droevige antwoord is, denk ik, dichter op de persoon: zijn fysieke en emotionele gestel hinderen hem enorm.

Ontsnappen uit de formatie

Even terug naar 22 november. Geert Wilders pakte de grootste taartpunt, de sociale schroom viel in één keer van een PVV-stem af toen bleek dat 1 op de 4 kiezers de meeuw als mascotte gekozen hebben. Nadat Dilan Yesilgöz iets te gehaast verklaarde dat de vvd aan de zijlijn van een formatie wenste te blijven, roerde rechts Nederland zich onomwonden dat zulk gedrag bij deze overduidelijk centrumrechtse uitslag niet getolereerd zou worden: aan tafel zúl je.

Caroline van der Plas hoefde niet overtuigd te worden, Omtzigt leek te beseffen dat hij weinig keus had en sindsdien begon een spel dat - van een afstandje beschouwd - de indruk wekte dat enkele partijen meer op zoek waren naar een weg úit deze formatie dan om geketend te worden in een coalitie met Wilders - de publieke schroom mag dan minder zijn geworden, in politieke kringen is de man nog altijd zeer besmet. Op 4 december werd Omtzigt gekiekt met papieren waarop stond te lezen: “Niet in PVV/NSC/BBB-kabinet”. Maar sindsdien is er, met het kerstreces ertussen, dus wel twee lange maanden gesproken - tot dinsdagavond.

Verbaasd! Verrassing! Verbijsterend!

In de tussentijd tijd draaide Dilan bij, met de dalende vvd-peilingen in het achterhoofd. Sinds haar partijcongres in januari, leek het speelveld te schuiven en was niet langer Yesilgöz maar Omtzigt de gedoodverfde spelbreker. Aldus geschiedde en niet alleen vindt de NSC-leider zijn drie gesprekspartners nu tegenover zich, de manier waarop hij van de tafel van Ronald Plasterk - waar hij kennelijk ook vanaf wilde - is gestormd om via een brief aan zijn leden en een kwartiertje bij ‘s lands minst politiek onderlegde talkshowhost de deur dicht te gooien, verdient ook bepaald geen schoonheidsprijs.

Die kreeg hij dan ook niet, van een verbijsterd kiezerspubliek, een teleurgesteld eigen electoraat en smalende politieke opponenten. De ‘uitleg’ die volgde bij Tan, bracht weinig verheldering.

Des Pieters

Het is allemaal niet des Pieters, vind ik. Het is des Pieters om ondanks de politieke verschillen en afwijkende kijk op grondrechten toch met Wilders te gaan praten. Het is ook des Pieters om alle beschikbaar cijfers en informatie op te eisen (en kwaad te worden als die niet of te laat worden geleverd), zodat hij te veel details tot zich kan nemen. Het proeft inmiddels tevens des Pieters om die data niet in doortastende besluitvorming om te zetten, maar deze eindeloos te laten wegen in alle denkbare scenario’s rond coalitievorming - hij lijkt zo graag toekomstige problemen voor te willen blijven, dat ze hebben geleid tot acute struikelingen in het nu.

We kennen Omtzigt als onderzoeker en ondervrager, niet als het meest sociaal vaardige Kamerlid. Rond de oprichting van Nieuw Sociaal Contract rezen dus vragen of hij in staat zou zijn leiding te geven aan een nieuwe en zeer hoog peilende partij, die bovendien in allerijl is opgericht. Rosanne Hertzberger, nummer 17 op de lijst, werd al in aanloop naar de verkiezingen een mascotte voor slechte mensenkennis.

Wat toen meewoog, lijkt ook nu groot gewicht in de schaal te leggen. Woensdag werd bekend dat de Eik van Enschede nog altijd broze wortels heeft.

“Pieter is doodop. Hij moet echt even rust pakken”
— NSC-bron, tegen HvNL

De vrees om fouten te maken wordt groter als je rekenkracht afneemt. Rekenkracht verdwijnt als je oververmoeid bent. Oververmoeidheid zorgt voor onzekerheid en een gevoel van onmacht. De vermoeidheid neemt bovendien niet af wanneer er geen voorwaartse energie gevonden wordt. Het is een vicieuze cirkel die tot persoonlijke stilstand leidt - in de Haagse maalstroom van media, meningen, boze betweters en genadeloze opponenten eindig je dientengevolge als speelbal van andermans interpretaties, sluwheid, scherts, sneren en slechtheid.

Omtzigt ziet nieuwe verkiezingen niet als reële optie, sprak hij bij Tan in een paar zinnen waarmee hij de situatie amechtig in een breder politiek-historisch perspectief probeerde te trekken maar helaas: de X-reacties zijn ook daarop onverbiddelijk.

De wraak van de volatiliteit

Gnuivend wordt hem verweten dat hij zichzelf te heilig heeft verklaard, Omtzigt is enerzijds te veel in Sint Pieter gaan geloven en anderzijds verzuimt hij de verantwoordelijkheid te nemen die nodig is om problemen op te lossen waarvan hij het ontstaan aan anderen verwijt. Het ‘zie je wel’ galmt over het marktplein. Zie je wel, hij durft niet. Zie je wel, hij kan geen keuzes maken. Zie je wel, het is geen goede partijleider. Zie je wel, hij is overschat. Zie je wel, ik zei het toch, zie je wel, ik wist het.

Wat deze treurige en vreemde formatie-situatie dus ook laat zien, is het hoe snel en onverbiddelijk de kiezer zich tegen iemand keert in het volatiele Nederland, waar Omtzigt niet de enige is die zichzelf zo vaak voorbij rent dat hij zichzelf steeds weer tegenkomt. Iedereen wil verandering maar een ander moet de verantwoordelijkheid nemen - en dan nog weten de meeste mensen heus wel dat het heel goed een heilloze missie kan zijn. De kluwen knopen is groter dan één nieuwe coalitie kan ontwarren (iets dat de NSC-leider overigens zelf eerder al benoemde: bestuurlijke verandering kost jaren, vernieuwing nog veel langer).

In de afgelopen jaren groeide Omtzigt uit tot iemand wiens missie groter werd dan hijzelf. Sinds hij zich stuk beet op het toeslagendossier (dat in mijn ogen tot op de dag van vandaag nog altijd veel te weinig verontwaardiging wekt), wordt hij zelf opgevreten door politieke omstandigheden, de partijpolitieke perikelen bij het CDA, de publieke verwachtingen van NSC en vooral de (te?) hoge lat die hij voor zichzelf lijkt te hebben gelegd. Onderwijl probeert hij zijn ‘eigen’ werk voort te zetten - zijn Twittertijdlijn is sinds de verkiezingen ‘gewoon’ verder gevuld met de doorlopende dossiers, kritische kanttekeningen en gefronste vragen waarmee hij zich buiten de formatie bezig houdt.

In een land van cijferblinden…

Omtzigt is een vasthoudende waarheidszoeker die - in tegenstelling tot de lepe opportunist Mark Rutte - de spelregels van het bestel als onwrikbaar fundament gebruikt. Die ambtelijke eerlijkheid maakt ‘m echter ongeschikt als gehaaide politieke dealmaker. Tevens: niemand geeft om cijfers en begrotingen. Bijna niemand kan ze lezen. Kiezers hebben niet zelden hun eigen cijfers niet op orde. Sentiment, ervaring en beleving wegen veel zwaarder dan getallen. Dus zelfs als zijn terugtrekking een mathematisch rationele of 'nobele' grondslag heeft, wordt die niet opgemerkt maar straks wel afgestraft in de peilingen of wie weet: in het stemlokaal.

Omtzigt is misschien wel overmand door teleurstelling en frustratie (ja, ik projecteer aannames), vergist zich in de vluchtwegen of verzuipt in zijn pogingen om door te zetten en kan nergens aankloppen voor rust en begrip. Verwachtingen managen of temperen - “Ik ben geen verlosser hè”, ontviel hem wel eens - mislukte jammerlijk, zijn privéverzetje als scheidsrechter bij het zaterdagvoetbal van zijn dochters werd als dwingende metafoor voor zijn eigen politieke mores aan hem voorgelegd in talkshows en thans is de bijna heilig verklaarde Twent een tragisch figuur aan het worden.

“Omtzigts NSC zwijgt in alle talen en laat iedereen vertwijfeld achter”, kopt ‘zijn eigen’ RTV Oost met nauwelijks verholen teleurstelling.

Je slaapt het er gewoon niet even af. Niet dat hem dat überhaupt gegund wordt. Het is boven alles heel droef. Nee, de man is geen heilige. Maar moet hij daarom verketterd worden?

Tita, van Tuurtje