Woo. Welkom in het overheidsmoeras
Wet onmogelijke overheid
Vandaag een stukje nieuws van achter het nieuws. Ik ben vastgelopen in een Woo-verzoek en dat is deels mijn eigen schuld, maar vooral symptomatisch over hoe de overheid met openbaarheid omgaat: met chronische onwil.
De afgelopen jaren heb ik me op (on)regelmatige basis bezig gehouden met verzoeken met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur. Zo’n tien jaar geleden heb ik daarvoor een cursus gedaan en later een bijscholing gevolgd, en met name voor GeenStijl heb ik - samen met anderen en met wisselend succes - informatie boven water gekregen over nieuwswaardige dossiers.
Paar voorbeeldjes. Reeds in 2013 samen met Brenno de Winter inzake het uit de hand gelopen Project X Haren. In 2021 bracht GS de pijnlijke feiten over de Kaagdocu van de VPRO, al gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat we dat verzoek niet zelf hadden gedaan - een lezer stuurde ons de documenten toe. Recenter in 2022 rond de pijnlijk verlopen evacuatie van Kabul, die leidde tot het opstappen van drie ministers en waarbij Mark Rutte de landsadvocaat op Wobjurist Victor Loonstein en ondergetekende afstuurde, waar we van wonnen bij de rechter. Tot leesbare stukken leidde dat niet want bijna alles was onleesbaar gemaakt.
Kortom, enige ervaring in het Wob-wereldje kan ik wel claimen. Inmiddels heten de verzoeken aan de overheid om transparant te zijn over beleid- en besluitsvorming geen Wob-verzoeken meer, maar Woo-verzoeken (Wet open overheid). Daar is het proces niet minder stug of stroperig mee geworden.
En ondanks mijn ervaring, ben ik er in de nu volgende voorbeeldcasus toch weer ingetuind…
Expertteam van de minister vertelt de minister wat hij wil horen
Op 12 april 2023 verscheen bij de NOS een artikel over een klimaatrapport. Daarin adviseren wetenschappers aan D66-minister Rob Jetten om tempo te maken met het klimaatbeleid en burgers daarbij te betrekken.
Het rapport is opgesteld door het Expertteam Energiesysteem 2050 (ETES 2050), een team dat door Jetten zelf is ingesteld. Slager, eigen vlees? Opgeteld bij de voorgekauwde, ingestoken en agendajournalistieke wijze waarop de NOS over hun rapport verslag deed, rezen bij mij wat vragen en om die te helpen beantwoorden, diende ik een Woo-verzoek in. Dat werd op 17 april 2023 aan het ministerie van Rob Jetten verzonden: Economische Zaken en Klimaat.
Vermoed ik een vorm van vuil spel of kwade wil? Nee hoor, ik ben vooral benieuwd naar de totstandkoming van het rapport en de besluitvorming daar omheen. Het gedeelte dat je niet bij de NOS of in de krant leest, dus. Gewoon, een informatieverzoek om te weten te komen hoe Jetten een team samenstelde en hoe dat team hem vervolgens adviseerde over beleid dat hij toch al graag wilde.
Voor de beantwoording van een Woo-verzoek staat officieel vier weken, met de optie op vier weken verdaging. Daarna kun je de overheid in gebreke stellen en volgt een bezwaarprocedure die tot aan de bestuursrechter kan worden uitgevochten (en die gepaard kan gaan met dwangsommen om de overheid tot snelheid te manen). We zijn inmiddels bijna een jaar verder en ik heb nog geen enkel document ontvangen.* Ik ben ook niet naar de rechter geweest. Wel bevat mijn e-mailbox meer dan vijftig email(-draadjes) met updates, vervolgafspraken en Teams-invites over louter dit verzoek.
Touch-base in jargon-gesprekken
Even terug naar het begin. Op 26 april 2023 kreeg ik een ontvangstbevestiging van EZK en vanaf die datum zijn enkele zogenaamde preciseringsgesprekken gevoerd, die allervriendelijkst verlopen maar waarin wel taalhatende zinsnedes worden gebruikt als “…om de zoekslag te verbeteren…” en “…even een touch-base houden met elkaar…” zodat we samen “…de betrokken partijen aangehaakt kunnen houden bij de uitvraag”. Enfin, jargon.
In een van die gesprekken heb ik zelf een domme fout gemaakt: ik heb op verzoek van de behandelend ambtenaar de termijnen losgelaten. We zouden ‘in goed overleg’ het verzoek voortzetten, waarbij mijn wens en verzoek was om het vóór de verkiezingen van 22 november af te ronden. Omdat er geen rammende nieuwswaarde achter de documenten zit (zoals bijvoorbeeld wel bij het Afghanistan-verzoek), leek me dat wel best maar ik heb er achteraf grote spijt van. Want ja, we zijn dus geen vier en geen acht weken verder, maar ongeveer twaalf keer vier weken. Met nul resultaat.*
Op 13 november ontving ik desalniettemin nog ogenschijnlijk goed nieuws: ze zijn er bijna! Het komt er aan!
Nou, vervolgens bleef het tot 20 december stil en kwam het volgende bericht:
Inmiddels hebben wij (bijna) alle stukken van RVO binnen inzake ETES 2050. Helaas duurde het aan onze kant langer door aanhoudende drukte. Mijn excuses daarvoor. We gaan nu richting afronding. In het nieuwe jaar zal ik je daar een update over geven.
Ik wens je hele fijne feestdagen en een gelukkig nieuwjaar!
Op dat moment had ik definitief spijt dat ik mijn termijnen losgelaten had - ik had in het voorjaar de stok achter de deur vrijwillig afgestaan en de gevolgen daarvan werden een half jaar later duidelijk.
Het bleef vervolgens wéér ruim een maand stil. Op 29 januari vroeg ik een update en kreeg een variant op het bovenstaande bericht. Op 12 februari was ik het beu en schreef ik de volgende mail aan de behandelaar:
Goedemorgen
5.1.2e,Het begint nu toch wel een beetje vervelend te worden hoe lang dit duurt en hoe stil het is geworden. Het WOO-verzoek inzake het Expertteam stamt van april 2023. In mei vorig jaar hebben we ons eerste contact en overleg gehad.
Ik ben met grote welwillendheid het traject ingegaan. Het verzoek is versmald en verkleind, en termijnen zijn door mij weggewuifd want het contact was - in mijn beleving - open en constructief. Even leek het er op dat de oplevering van gevraagde documenten nog voor de verkiezingen van 22 november zou lukken, maar sinds die datum is verstreken zonder openbaring van wat voor informatie dan ook, lijkt de rek alleen maar verder uit de procedure.
Dan weer is het wachten op die, dan weer is het een vakantie zus, dan weer een uitval zo. In de tussentijd heb ik enkele malen om updates gevraagd maar enige voortgang zit er al maanden niet meer in. Het spijt mij met terugwerkende kracht dat ik de wettelijke termijnen heb losgelaten, want binnen de kaders van WOO-procedure hadden uitval van collega A of vertraging bij afdeling B niet ter zake gedaan - dan had ik een beroepsgrond gehad om mee naar een bestuursrechter te gaan, om ondanks de vermeende obstakels tot voortgang te kunnen manen.
Er zijn zes maanden overheen gegaan om het traject te voltooien tot en met beoordelingen en zienswijzen (mail van jou d.d. 13 november), het wachten was toen 'alleen nog' op RVO. Ruim een maand later door 'aanhoudende drukte' (20 december) waren die binnen, maar 29 januari jl. bleek je nog altijd op 'de laatste documenten' van RVO te wachten, waarna het geheel (afgaande op de mail van 13/11) alsnog via legal, communicatie en MT moet. Ondertussen zijn dus alweer drie maanden verstreken.
Wat het allemaal extra droef maakt, is hoe vooroordeel-bevestigend dit toch weer is inzake overheid & openbaarheid. Zoals ik het gehele proces heb laten blijken, is er heus begrip voor de tijd, moeite en menskracht die het kost en zelfs voor de vele trage molens van besluitvorming die moeten draaien om tot openbaring te komen. Maar inmiddels is het wel een beetje belachelijk aan het worden en mijn welwillendheid voelt allesbehalve wederkerig.
Voor mij een les om termijnen voortaan strakker te bewaken, maar andersom ben ik ook benieuwd: hoe sta je hier nou zelf in?
Daarop kwam natuurlijk een volstrekt beleefde, deëscalerende mail waarin de behandelaar het keurig naar zichzelf trok:
“Ik snap jouw irritatie. Ik waardeer de openheid, het begrip en de samenwerking en vindt het jammer te lezen dat jij spijt hebt van gezette stappen. Persoonlijk had ik ook verwacht dat het sneller zou gaan, maar…”
De rest kun je raden. En sja. Daar kun je dan alleen maar weer vriendelijk op reageren, want behalve dat schelden geen enkele versnelling geeft, ligt het waarschijnlijk niet eens aan mijn behandelaar dat er niets doorkomt. Dat wordt boven zijn hoofd besloten. Ik ben ook niet boos, ik ben vooral teleurgesteld.
Op 12 maart ontving ik weer een update, dat de termijn van de vorige update wederom niet gehaald is. Dat had ik inderdaad al gemerkt, qua dat er nog nul documenten zijn vrijgegeven. Een beetje moedeloos heb ik onderstaande geantwoord, en ik nam me voor om een Nieuwsbriefje te maken van de totstandkoming van het Woo-verzoek en de besluitvorming daar omheen, inzake een Woo-verzoek naar de totstandkoming en de besluitvorming daaromheen van het rapport van het Expertteam Energiesysteem 2050, waarover de NOS bijna een jaar geleden berichtte…
De overheid, het is een ondoordringbaar fort waar alleen de meest geduldigen soms een slagje van kunnen winnen. We houden dapper stand, maar volgende keer gaan we toch gewoon weer in bezwaar, in beroep en naar de bestuursrechter. Voor zover dat helpt, want de onwil bij de overheid laat zich meestal niet opjagen…
*Naschrift: Dit Woo-briefje schreef ik in het weekend van 23/24 maart, bedoeld voor publicatie op 30 maart. Daarna vertrok ik voor een paar dagen hiken in het noorden des lands. Natuurlijk kwamen precies in die week de documenten. Ik heb dus een stapel leeswerk liggen om te zien of de ambtenaren van Rob Jetten ten eerste hebben geleverd waar ik naar vroeg en ten tweede of daar wat bijzonders tussen zit. Later meer …
WOO WOO!
Op dit moment heb ik diverse Woo-verzoeken bij diverse ministeris lopen. Het is een tijdrovende, ingewikkelde procedure die ik op juridisch vlak niet alleen afkan en waarvoor ik de hulp van een jurist inschakel. Bestuurszaken bij de rechtbank kosten geld aan bijvoorbeeld griffiekosten en hoewel praktisch ieder Woo-verzoek wordt vertraagd of gefrustreerd (zeker bij ministeries, minder bij gemeenten), is het op voorhand nooit zeker of het nieuws- of beschrijvenswaardige informatie oplevert.
Dat neemt niet weg dat ik wel de Woo-route voort wil zetten, omdat ik dat beschouw als een betere methode om documenten, informatie, feiten en waarheden boven water te krijgen dan wanneer je in de verstikkende fuik van woordvoerders en persvoorlichters zwemt. Mocht u me willen bijstaan in deze bestuurlijke procedures, overweeg dan behalve een (gratis) inschrijving voor Nijmans Nieuwsbriefje ook eens een opwaardering naar een betaald abonnement, of of doe een eenmalige donatie.
Dank u en ik hoop met meer informatie en openbaringen te komen dan enkel de beschrijving van het moeizame, soms frustrerende proces.
Sterkte Bart. Ik wist dat het een moeizaam traject was maar ik begrijp nu dat het hele proces er op gericht is om de aanvrager moedeloos te laten afdruipen.
Gelukkig zit jij anders in elkaar 💪💪💪
Deze procedures zijn vermoeiend en je moet een hele lange adem hebben.
Je schrijft dat je contact persoon er ook weinig aan kan doen en dat geloof ik ook wel.
Maar eigenlijk is het te onbeschoft voor woorden en daar doet je contactpersoon vrolijk aan mee.
Natuurlijk zitten er lagen boven haar\hem die de boel op de lange baan schuiven. Maar al deze ambtenaren die ook burger van Nederland zijn vinden het wel best om mede burgers met aangeleerde 'ik' boodschappen en een dikke middelvinger het bos in te sturen en hun salaris op te strijken.