WOO. Extinction Rebellion claimde 'recht' op afsluiting A10 voor demo

De achterkant van een snelwegblokkade

Op zaterdag 24 februari bezette Extinction Rebellion de ring A10 in Amsterdam, ter hoogte van het voormalige ING-kantoor. De demo was op voorhand verboden maar daar trokken de roomblanke rebellen zich niets van aan. Via de Woo vroeg Nijmans Nieuwsbriefje documenten op over de voorbereiding van de driehoek op het klimaatprotest.

Vandaag, 6 april, willen de roomblanke klimaatdrammers van XR hun demonstratie-privileges aanwenden voor het bezetten van hun favoriete locatie: de tunnelbak op de A12 bij Den Haag. Op 30 december 2023 werd de A10 voor het eerst geblokkeerd onder regie van XR en op 30 maart werd een nieuwe bezetting voorkomen door de politie. Maar op 24 februari lukte het wel om met ongeveer 400 mensen het verkeer op de ringweg tot stilstand te brengen.

Hoe bereiden politie, burgemeester en Openbaar Ministerie - de driehoek - zich voor op dergelijke demonstraties? Met het een beroep op de Wet open overheid vroeg ik documenten op bij de gemeente Amsterdam, die keurig binnen de termijnen het gevraagde aanleverde.

Woo-Woo!
Wobverzoeken kosten tijd en geld. Nijmans Nieuwsbriefje heeft geen reclame-inkomsten. Als u me wilt helpen om dossierkasten bij de overheid open te trekken, verwelkom ik u graag als betalend lid. Een eenmalige donatie wordt ook zeer op prijs gesteld.

Een kleine honderd stukken geven het beeld dat de driehoek probeerde de demo te voorkomen, maar waar een wil is, is vaak ook een wet…

Rode kruizen, fietsen op de snelweg en een gesloten A10

De demonstratie ‘tegen fossiele subsidie door ING’ was op voorhand verboden door burgemeester Halsema, er was een alternatieve demonstratie locatie aangewezen (een grasveldje naast De Schoen) en er zou tot ‘gefaseerd optreden’ worden overgegaan ‘op het moment dat de demonstranten toch de A10 zouden betreden’.

Hierboven een videootje dat door JA21 Amsterdam op X is gedeeld op 24 februari. In een andere video van verslaggever Owen O’Brien is te zien hoe om 12u14 de rijbanen ‘afgekruist’ worden met rode kruizen op de matrixborden boven de weg. Daarna betraden demonstranten de rijbaan.

De matrixborden worden door Rijkswaterstaat bediend. JA21-raadslid Kevin Kreuger vroeg zich af of de politie daar een rol in speelde. Logische vraag, mede omdat in een andere video te horen was hoe politiemensen op het talud het veilig betreden van de rijbaan door demonstranten overzag en begeleidden.

Bron: Kevin Kreuger op X

Uit de tijdlijn van gebeurtenissen zoals de driehoek die opgesteld heeft, blijkt echter dat XR zelf voertuigen heeft ingezet om ter hoogte van de Henk Sneevlietweg (Maps) het verkeer tot stilstand te brengen. En: ‘Een groep demonstranten fietst op de ring.’ Dat was inderdaad op video’s te zien en dat maakt het waarschijnlijk dat Rijkswaterstaat daarna om veiligheidsredenen de rode kruizen heeft aangezet.

Voor de ad hoc blokkade door XR heeft de politie bovendien mensen aangehouden. Om 12u40 notuleert de driehoek:

‘Op dit moment 25 aanhoudingen, auto's zijn in beslag genomen. Het is nog niet gelukt om fietsers te onderscheppen, er is beeldmateriaal. De fietsers hebben zichzelf omgekleed. Politie probeert hen te identificeren.’

Dat omkleden is een interessant gegeven: niet alleen vereist het afstoppen van snelwegverkeer met auto’s en fietsen een strakke coördinatie, ook de voorbereiding om uit handen van de politie te blijven suggereert een strategische organisatie. XR beweert zelf echter altijd, ook in een gesprek met de Amsterdamse driehoek, dat het ‘geen organisatiestructuur kent’. Ook hebben ze in dat gesprek hun beklag gedaan: ze zijn van mening dat de driehoek de snelweg zelf zou moeten afgrendelen om het recht op demonstreren te faciliteren.

Bron: Samenvatting gesprek met XR, 8 februari

Hoe voorkom je een verboden demonstratie?

In de geopenbaarde documenten zijn strafrechtelijke informatie en politietactieken onleesbaar gemaakt, met een logische toelichting dat het niet wenselijk is om actiegroepen wijzer te maken over de manier waarop de politie hen wil aanpakken. Maar dat staat een reconstructie niet in de weg.

Zo heeft de gemeente XR zelf uitgenodigd om op 26 januari op gesprek te komen in de Stopera en daarvoor werden onder meer onderstaande vragen voorbereid door ambtenaren, waarin helaas ook een deel onleesbaar is gemaakt.

Bron: Input gesprek met XR (gele arcering door ambtenaar, niet door mij)

In andere documenten is te lezen dat de driehoek opties heeft besproken om een blokkade te voorkomen, waarbij de optie voor een noodbevel (zoals bij coronademonstraties is gebruikt) op tafel is gelegd, maar waarvoor vermoedelijk niet de juiste juridische grondslag werd gevonden.

Amsterdam wilde de demonstratie niet faciliteren

Het gesprek met XR leidde in ieder geval niet tot welwillendheid van de zijde van de demonstranten. Integendeel: ze beklagen zich dat de gemeente op 30 december weigerde de weg voor hen af te sluiten en ‘gaan ervan uit’, met een nieuwsbericht over een Belgisch boerenprotest in de hand, dat Rijkswaterstaat en de gemeente de wufte poederpruikjes van het protestgilde ditmaal volledig van dienst zouden zijn.

Bron: Hooghartig mailtje van XR aan gemeente Amsterdam

Hoewel het beeld bestaat - ook bij mij, erken ik hier - dat Femke Halsema de XR-vervelio’s best een beetje ter wille wil(de) zijn, blijkt uit de gewoo’de documenten dat de driehoek tamelijk in de maag zat met het protest. Er wordt uitgebreid overleg gevoerd over de strafrechtelijke mogelijkheden om de demo in te perken of demonstranten te vervolgen, maar de driehoek loopt daarbij steeds tegen twee prominente bezwaren: het ruime demonstratierecht en eerdere uitspraken door rechters in vergelijkbare kwesties.

Dat neemt niet weg dat het volgens de driehoek in ieder geval ‘niet in de rede [ligt] om de demonstratie te faciliteren’. Pas nádat de weg is geblokkeerd, ‘dient de overheid de veiligheid van de demonstranten en verkeersdeelnemers te waarborgen door de weg af te zetten’. De gemeente constateert dat wegen blokkeren niet mag, en dat laten ze in een brief op 19 februari aan XR weten:

Bron: Brief gemeente Amsterdam aan XR, 19 februari

Dan nog blijkt handhaven knap lastig. Er kan bijvoorbeeld niet onmiddellijk ingegrepen worden omdat ‘een vreedzaam protest in beginsel enige ruimte moet worden gegeven’. En: ‘Hoe sneller het optreden, hoe steviger de argumenten ter onderbouwing van die keuze moeten zijn’. Een vreedzaam protest kan derhalve het beste ‘enige tijd’ ongemoeid worden gelaten, concluderen de ordebewaarders op basis van wetgeving, rechten en rechterlijke uitspraken.

Ook de vervolging van actievoerders is nagenoeg onmogelijk, wat enerzijds heel prettig is vanwege het demonstratierecht waar we allemaal aanspraak op maken, maar anderzijds toch een beetje schuurt (en dat mag, hè Femke) wanneer je zegt te demonstreren tegen ING, op een locatie waar ze niet meer zitten, door weggebruikers die daar niets mee te maken hebben hun vrije gebruik van een A-weg te ontzeggen. Dat is onlogisch en dat vond de gemeente zelf ook, blijkt uit hun brief aan XR:

Bron: brief 020 aan XR, 19 feb

In de brief (onderaan deze mail in z’n geheel te lezen) staat ook dat de gemeente de luitjes van XR maar een zootje ongewassen mafketels ongeregeld vindt:

‘U zegt belang te hechten aan een veilig verloop van de demonstratie, en aan een ongehinderde doorgang van nood- en hulpdiensten, en in actietrainingen uw potentiële deelnemers daarop voor te bereiden. Desgevraagd kunt u echter niet concreet maken hoe u daarin op veilige wijze gaat voorzien, en geeft u vooral aan dat u ervan uitgaat dat de driehoek uw demonstratie zal faciliteren en maatregelen treft. De driehoek stelt vast dat u voorafgaand aan uw demonstratieve blokkade op 30 december jl. onaanvaardbare risico's heeft genomen om de blokkade op de A10 mogelijk te maken, door op een andere plek op de A10 met voertuigen het verkeer te blokkeren en daar de weg op te lopen.’

Demonstreren op de snelweg is een privilege

Maar XR wilde niets toegeven en op 24 februari werd de A10 inderdaad enkele uren geblokkeerd. De politie greep redelijk snel in, want de aankondiging voor ontruiming werd al binnen een half uur gegeven en na een goed uur begon het schoonvegen van de weg. Vervolgingen zijn er niet geweest, maar kan vanwege gebrek aan capaciteit en op basis van eerdere uitspraken door de rechter in vergelijkbare gevallen op voorhand kansloos genoemd worden.

Het langste document van de Woo-stukken is een brief van het OM, waarin rechtszaken worden opgesomd die kaders moeten bieden aan de handhaving en ook daaruit stijgt vooral het beeld op dat er heel veel mag. Ook constateerde de gemeente, mede op basis van een artikel in Het Parool, dat hardere handhaving eerder koren op de molen van de actievoerders is dan een ontmoediging. Je hoeft maar aan de coronademo’s terug te denken om te beseffen dat daar zeker waarheid in schuilt.

Zodoende genieten goed voorbereide, zogenaamd ‘ongeorganiseerde’, roomblanke hogeropgeleide drammers met een zinloze maar vastberaden missie een heleboel privileges om hun demo’s uit te kunnen voeren. Desondanks was de politie klaar voor de confrontatie met XR, blijkt uit een monter bericht in een appgroepje van de driehoek.

Bron: SMS-groep leden van de (sub)driehoek

Tot slot: Een bedankje aan (de Woo-afdeling van) gemeente Amsterdam voor het binnen de wettelijke termijnen beslissen op het Woo-verzoek en het niet te al te gretig toepassen van weigeringsgronden of het hanteren van de lakstift.

Alle Woo-stukken via WeTransfer tot 12 april beschikbaar.

Hieronder de brief van Halsema aan XR:

Brief 020 aan XR