Oligarchie ondermijnt Oekraïne van binnenuit - Bericht uit Brussel

’Corruptie is een interne vijand’

“Oekraïne kent een lange geschiedenis van zowel kleinschalige als grootschalige corruptie”. Niet de woorden van een politicus, maar van de Europese Rekenkamer in 2021. Gezien de recente ontwikkelingen is deze uitspraak niet verouderd. Want opnieuw haalt een groot corruptieschandaal in Oekraïne de internationale pers, en zelfs Kaja Kallas, eurocommissaris en de minister van Buitenlandse Zaken van de EU en in haar rol een groot supporter van Oekraïne, lijkt er genoeg van te hebben: “There is no room for corruption, especially now. I mean, it is literally the people’s money that should go to the front lines.” Het idee dat corruptie minder erg is als het ontvreemde geld bestemd was voor frivoliteiten in plaats van voor ondersteuning van het front lijkt me niet correct. Corruptie vreet zich overal in, klein en groot, zoals de Europese Rekenkamer terecht constateert en is daarmee een interne vijand.

Op 21 juli 2025 werd er een inval gedaan door de Oekraïense Veiligheidsdienst (SBU) bij het Nationaal Bureau voor Anticorruptie (NABU) en het Speciale Anticorruptieparket (SAPO), in samenwerking met het Openbaar Ministerie en het Staatsbureau voor Onderzoek.

Tientallen huiszoekingen bij medewerkers van NABU en SAPO leidden tot twee arrestaties: één op verdenking van spionage voor Rusland en één voor illegale zakelijke banden daarmee. Daarnaast werden vijftien andere medewerkers onderzocht voor overtredingen variërend van verkeersboetes tot hoogverraad; een opmerkelijk breed onderzoek dus.

Oekraïens corruptienetwerk met geldstromen naar Rusland

De SBU noemde het een “uitgebreide audit” maar er was helemaal geen onderliggend rechterlijk bevel hiervoor. NABU en SAPO protesteerden dan ook fel tegen deze aanval op hun onafhankelijkheid, waarbij SBU ongeoorloofde toegang kreeg tot gegevens over lopende onderzoeken, beschermde getuigen en operationele details. NABU was juist bezig met een groot corruptieonderzoek waarin ook leden van de regering werden genoemd. Aan dat corruptieonderzoek kwam op 22 juli een einde: het parlement nam een wet aan die NABU en SAPO onder direct toezicht van de procureur-generaal plaatste.

Niet alleen het publiek protesteerde hiertegen. EU-commissaris Ursula von der der Leyen eiste uitleg, de VS dreigden met sancties en het IMF waarschuwde voor macro-economische instabiliteit en stopzetting van hulp. Twee dagen later al, op 24 juli, herstelde het parlement de onafhankelijkheid van NABU.

In november, een paar weken geleden dus, onthulden NABU en SAPO vervolgens een gigantisch corruptienetwerk rond staatsbedrijf Energoatom. Topfunctionarissen en zakenlieden eisten 10 tot 15 procent kickbacks op alle contracten; minstens honderd miljoen dollar werd verduisterd en deels naar Rusland doorgesluisd. Minister van Energie Svitlana Hrynchuk en minister van Justitie Herman Halushchenko werden verdacht van betrokkenheid. Bij huiszoekingen werden zakken cash gevonden; beide ministers werden op 18 november door het parlement ontslagen.

Het gouden toilet en een link naar president Zelensky

De internationale pers smulde vooral van het detail van het gouden toilet dat tijdens de NABU invallen werd aangetroffen in het appartement van president Volodymyr Zelensky’s zakenpartner Timur Mindich die, blijkbaar bijtijds gewaarschuwd, een paar uur voor de inval het land ontvluchtte.

Grote vraag is nu: hoeveel wist president Zelensky van dit schandaal? Het is moeilijk te geloven dat hij helemaal niet op de hoogte was, aangezien betrokkenen toch ook nauwe bondgenoten zijn. Maar het is ook niet onmogelijk dat het buiten het beeld van de president gebleven is. Want Andri Jermak, zijn stafchef en sleutelfiguur in de regering, stapt nu op. Hij had enorme invloed op wie direct contact had met Zelensky. Zijn positie werd onhoudbaar nadat ook zijn kantoor werd doorzocht door NABU en SAPO. Hij lijkt zelf nog geen verdachte in de zaak maar is wel dermate omstreden dat parlementariërs zijn ontslag al eerder hadden geëist.

Oekraïne heeft alle kenmerken van een oligarchie: een systeem waarbij een kleine kaste het beleid bepaalt op ongeoorloofde wijze. Kenmerken hiervan zijn het beheersen en manipuleren van de publieke opinie in de media, het financieren van politieke partijen en/of politici, aanzienlijke invloed uitoefenen op justitie, vervolgingsapparaat en instanties voor het handhaven van recht.

Oligarchie is een obstakel voor Oekraïne

De Atlantische Raad (2007), Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (2020), het IMF (2014) en de Europese Rekenkamer (2021) stelden al eerder vast dat corruptie en de invloed van oligarchen in Oekraïne een groot obstakel vormen voor de ontwikkeling van het land.

Hoe groot is dat obstakel nu in de praktijk? Volgens data van het gerenommeerde World Justice Project staat Oekraïne globaal gezien op positie 90 van 143 landen wat toestand van de rechtsstaat betreft. In 2025 kwam het land, na een korte periode van verbetering, terug op het nog beroerdere niveau van 2015. En de twee kenmerken waarop het slechtst wordt gescoord, zijn criminele justitie en corruptie.

Bij criminele justitie staat het land op positie 97 van de 143 wereldwijd en op positie 12 ten opzichte van de 15 regionale landen. Op het gebied van afwezigheid van corruptie scoort het land nog lager: positie 117 van 143 wereldwijd en positie 14 van de 15 regionale landen. Veel slechter kan haast niet.

Brussel heeft geen compleet beeld van de geldstromen

De oorlog met Rusland heeft een vernietigende invloed op de economie van het land. Oekraïne leeft van EU-geld. Het is vrij lastig te achterhalen hoeveel het land precies kreeg in de afgelopen jaren omdat er zoveel verschillende leningen en giften zijn gedaan voor allerhande zaken. Het is een systeem dat zo ondoorzichtig is dat ook ik, als één van de Europarlementsleden die de uitgaven van de EU moet controleren, geen compleet beeld heb. Het meest recente jaarverslag van de Europese Commissie over 2024 vermeldt in ieder geval de volgende bedragen:

· in 2022 leenden het Europees Parlement en de Europese Raad 7,2 miljard uit;

· in 2023 werd 18 miljard overgemaakt;

· in 2024 ontving Oekraïne ruim 42 miljard via de MFA (‘buitenlandhulp’) en de Ukraine Facility. De laatste MFA-tranche ten bedrage van 4,1 miljard euro werd in november 2025 overgemaakt;

· het ‘Team Europe’ schonk in 2024 64,4 miljard aan financiële assistentie, budgetondersteuning en humanitaire hulp, direct afkomstig van de EU lidstaten;

· voor de periode 2024-2027 kreeg het land 50 miljard aan leningen, schenkingen en garanties toegezegd (onder de voornoemde noemer Ukraine Facility);

· 1,5 miljard euro werd beschikbaar gesteld via het afromen van bevroren Russische tegoeden in België (de Commissie wil eigenlijk alle Russische tegoeden gebruiken voor het financieren van Oekraïne maar de Belgische premier Bart de Wever houdt dat tegen(;

· 17 miljard euro gaven de lidstaten uit aan de opvang van Oekraïense vluchtelingen;

· recent werd de Ukraine Guarantee ingesteld ten bedrage van 7,8 miljard euro, bedoeld voor de wederopbouw van het land.

Controleert de Europese Commissie eigenlijk op het correct en effectief uitgeven van al die miljarden? Goede vraag, zeker in het kader van deze grootschalige corruptie. Er bestaat wel een ‘monitor systeem’ maar de Europese Rekenkamer zet grote vraagtekens of dit helpt bij het bestrijden van corruptie.

Bijkomend probleem: wapensmokkel vanuit Oekraïne

Bij de helft van eerder gecontroleerde projecten was het niet te meten door ‘gebrek aan uitgangswaarden, streefcijfers en relevante indicatoren’. Ambtelijke taal voor: we hebben geen idee.

De Rekenkamer komt dan ook tot een duidelijke aanbeveling: ‘Stel striktere voorwaarden aan de steun van de Commissie’. Dat lijkt me, gezien de actuele ontwikkelingen in het land, een absolute must. Maar het probleem is immens.

Oekraïne voert niet alleen in het Oosten een strijd. Op 26 november 2025 meldde de Roemeense pers dat een vrachtwagen uit Moldavië was onderschept door de Roemeense autoriteiten bij de grensovergang Albita. In de vrachtwagen bevond zich een illegale lading militair materieel. Het onderzoek spreekt van antitankraketten, granaatwerpers, draagbaar luchtafweergeschut en onderdelen voor drones. De papieren vermeldden ‘schroot’. De pers schreef dat de lading oorspronkelijk uit een Oekraïens depot komt.

Lang niet alles komt in het internationale nieuws. Maar dergelijke wandaden maken overal slachtoffers, ongeacht of de financiers van de oorlogsinspanning - en dat zijn u en ik ook - er nu van weten of niet.

Corruptiebestrijding helpt Oekraïense oorlogsinspanningen

Ik weiger te geloven dat corruptie een onveranderlijke natuurstaat is. Maatschappijen in oorlogstijd vervallen naar een onbeschaafder niveau maar de nadruk op corruptiebestrijding in het proces van toetreding van nu negen kandidaat-lidstaten kun je terugzien in de internationale ranglijsten van die landen. Het gaat langzaam en je ziet ook wel hier en daar weer een terugval maar er is absoluut een verbetering.

Belangrijk is om te constateren dat corruptiebestrijding in Oekraïne juist de oorlogsinspanning helpt. In die zin is het succes van het ontdekken en openbaar maken van corruptie een indicator dat het beter gaat, niet slechter. Al met al blijft het wel ontmoedigend, deze situatie van een land dat naast een externe vijand ook nog een interne vijand moet bestrijden.

— Auke Zijlstra is Europarlementariër namens de PVV. Voor NN schrijft hij over het wel en vooral wee in Brussel. Op X is hij te vinden als @EconoomZijlstra. Zijn eerdere Berichten uit Brussel zijn te vinden op deze pagina.

Over corruptie, geldstromen en wapensmokkel woordensmokkel gesproken: u kunt de vredesmissie van Nijmans Nieuwsbriefje nu steunen met maar liefst 46 procent decemberkorting op een jaarabonnement: geen vijftig, maar slechts 27 euro voor het eerste jaar (of maar 2,70 euro per maand ). Daar kopen we géén gouden toiletpotten voor - beloofd.

Aan- of aanmelden voor notificaties van separate onderdelen van Nijmans Nieuwsbriefje doet u via uw accountpagina. Normaliter is de commentfunctie alleen open voor paid subscribers. Omdat Auke een volksvertegenwoordiger is, zijn ze onder zijn bijdragen voor allen geopend.