Nederland op 1 of Nederland op -1?

Een programkabinet van demissionaire Swifties

Een kabinet dat nooit geboren had mogen worden - Rutte IV - leidt tot een doodgeboren opvolger, waar niemand de beschuit met muisjes voor zal smeren maar velen wel gretig het grafje voor willen graven.

‘Sinds kort ben ik ook Swiftie’, zegt Frans Timmermans met een geforceerde glunder in de telefooncamera van de TikTok-stagiair van de PvdA, ‘want ik vind dat Taylor Swift het geweldig doet.’ Daar zal de Amerikaanse muziekmiljardair vast heel blij met zijn, een endorsement van ome Frenske.

Een week eerder had de partijleider van PvdA/GroenLinks zich in vergelijkbare bewoordingen uitgesproken over Europapa van Joost Klein. Timmermans omschreef de Nederlandse inzending voor het Songfestival als een ode aan het Europese ideaal.

Tussen de twee muzikale optredens van de Limburgse leider voltrok zich een antisemitisch intermezzo. De opening van het Nederlandse Holocaustmuseum in Amsterdam werd luidruchtig ontsierd door demonstranten die ‘kankerjoden’ en ‘Hamas is mijn broeder’ scandeerden naar Holocaust-overlevers en hun nabestaanden. Tot in de Portugese synagoge werden deelnemers aan de plechtigheden vergast op kreten van jodenhaat. 

PvdA/GroenLinks speelde op diverse niveaus een treurige rol in het schouwspel.

Voorafgaand aan de opening van het museum had Kamerlid Kati Piri namens de partij een verklaring op X gedeeld waarin de aanwezigheid van de Israëlische president Isaac Herzog letterlijk ‘ongewenst’ werd verklaard vanwege de acties van het Israëlische leger tegen ‘onschuldige mensen’ in Gaza. De oproep leidde tot grote verontwaardiging, niet in de laatste plaats onder leden van de Partij van de Arbeid zelf.

Onder de verantwoordelijkheid van burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) ontaardde de demonstratie tegen Herzog, die al voor 7 oktober was uitgenodigd en uiteraard niet werd afgebeld, in een uiterst onfrisse vertoning van ‘antizionisme’. Fysieke agressie richtte zich tegen politiemensen, die stenen en vuurwerk moesten incasseren. Een demonstrant klom op een politiebus, anderen bekladden het voertuig en vernielden de banden.

In een eerste reactie op de verontwaardiging over het verloop van de demonstratie liet de burgemeester via haar woordvoerder weten dat ‘tijdens de opening gruwelijke herinneringen en hedendaags verdriet samenkwamen. Dat mag schuren en ook dat hoort bij een vrije democratie.’ De gemeente betitelde de betoging als een ‘tegendemonstratie’ en die mogen ‘binnen zicht- en gehoorsafstand gehouden worden’, aldus Halsema tegen De Telegraaf.

Als dit een tegendemonstratie was, beschouwt de gemeente Amsterdam de opening van een museum over de Holocaust kennelijk als een demonstratie.

Terwijl Halsema probeerde de gemoederen tot bedaren te brengen, stookte een voormalig voorzitter van DWARS, de jeugdstorm van GroenLinks, de situatie nog wat verder op.

Prima dingen in het Hamas-charter

Nadat voormalig CIDI-directeur Ronny Naftaniël naar aanleiding van het PvdA-standpunt kenbaar maakte dat hij na bijna een halve eeuw zijn lidmaatschap ging beëindigen, vulde de tijdlijn van Sabine Scharwachter zich met jolijt. Ze toonde zich verrukt dat de ‘hasbara’ (Israëlische propaganda) haar partij verlaat. 

Deze verdeeldheid is vermoedelijk niet de swag die de Limburgse leider terug in de linkse politiek wilde krijgen.

Natuurlijk - DWARS stelt weinig voor en zo’n Sabine Scharwachter is echt geen belangrijk politiek figuur. Wel is ze reeds vanaf de verkiezingscampagne tekeer aan het gaan tegen Timmermans en het PvdA-deel van de partij, en haar tijdlijn vult zich al maandenlang met een melange van onnozele kwaadaardigheid inzake de terreur tegen Israël. Maar zelfs haar openlijke huldiging van de doelstellingen van Hamas is kennelijk geen reden voor royement. Zo woke geworden, of zo angstig voor radicale elementen in de eigen gelederen, dat de partij liever de oude ziel gedesillusioneerd ziet uitdoven dan de jeugd een stevig bijlesje geschiedenis en internationale betrekkingen te geven.

‘Wat vinden jullie eigenlijk zo erg aan die Hamas charter? Staan echt prima dingen in’, schreef Scharwachter droogjes over de beginselverklaring van Hamas, die oproept tot vernietiging van de staat Israël en dus tot genocide op het joodse volk. Dat deed ze een dag na de taferelen bij de synagoge en het Holocaustmuseum, een escalatie die Timmermans zelf eveneens in de schoenen van de organisatie schoof door te zeggen dat dat die de opening had gepolitiseerd door Herzog in te vliegen, en zich er toch ietwat miskend over te beklagen dat hij zelf niet was uitgenodigd.

Alsof de woedende ‘kankerzionist’ schreeuwende moslims die Hamas als hun broeder beschouwen dan waren thuisgebleven. Voor Halsema had het niet uitgemaakt: die verklaarde achteraf in een brief aan de gemeenteraad dat überhaupt niemand dergelijke verderfelijke kreten had gehoord. Politiek misschien het veiligste antwoord, maar iedereen die de beelden van de demonstratie heeft gezien, weet dat het een leugen is.

Kati Piri, die sinds het publiceren van de ongewenstverklaring van president Herzog had gezwegen, verscheen tijdens het eerste Vragenuurtje na de betoging in de Kamer om namens PvdA/GroenLinks van demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) te verlangen dat de Nederlandse subsidies aan UNRWA worden hervat.

Sinds de Hamas-aanval op Israël van 7 oktober is aan het licht gekomen dat zeker twaalf Palestijnse werknemers van de VN-organisatie deelnamen aan de pogrom, zijn Hamastunnels onder hun hoofdkwartier in Gaza-Stad aangetroffen en worden honderden werknemers verdacht van sympathie voor Hamas, deelname aan de spontane straatfeesten na de slachting of botweg lidmaatschap van de gewapende tak van de terreurbeweging.

Nederland stopte daarop de subsidieverstrekking, maar op basis van een VN-bewering dat Israël UNRWA-personeel heeft gemarteld om tot bekentenissen te komen, eiste Piri dat de geldkraan voor de organisatie weer geopend wordt - zonder dat ze daaraan voorwaarden voor besteding, controle en interne opschoning van subversieve elementen koppelt. UNRWA is een organisatie die zijn eigen taakstelling niet kan bewaken, maar PvdA/GroenLinks heeft geen bezwaar om wanbeleid te subsidiëren met Nederlands belastinggeld. De motie kwam niet door de stemmingen.

De Israëlisch/Palestijnse kwestie is in al z’n felheid en dogmatiek vooral een contrastvloeistof waarmee de buitenwacht de groeipijnen kan diagnosticeren van een partij met oude, diepliggende sociaaldemocratische wortels die probeert te vergroeien met een partij die als een veld wilde seizoensbloemen is, waar een heleboel ideologisch onkruid tussen woekert.

En Timmermans is geen hele goede tuinman; die watert vooral zijn eigen belangen.

De huidige partijleider kwam vorig jaar terug naar Nederland om één ding te doen: premier worden als fractieleider van PvdA/GroenLinks. Helaas - de fusiepartij kwam als runner-up uit de naar rechts leunende verkiezingsuitslag in november en sindsdien moet men op links knarsetandend toezien hoe vier partijen onder leiding van politieke aartsvijand Geert Wilders proberen tot een coalitie te komen. Timmermans heeft zijn doelstelling bijgesteld en roept overal dat het voorkomen dat Nederland ooit een premier Wilders krijgt zijn belangrijkste streven is, maar het is niet dankzij zijn inspanningen dat dit vooralsnog inderdaad niet in de kaarten staat. Het kan ook maar matig verhullen dat zijn eigen beweging sinds het verzenden van de geboortekaartjes van de fusie nog geen enkele merkbare groei heeft doorgemaakt maar wel pijntjes laat zien.

In Den Haag wordt vooral wat lacherig gedaan over de lamlendigheid die Timmermans uitstraalt vanuit de wachtkamer van de oppositiebankjes, en het schijnt dat men zelfs binnen de PvdA/GroenLinks soms flink op hem in moet praten om hem überhaupt aan het werk te houden. Wellicht dat hij daarom plaatjes moet draaien op TikTok. Desgevraagd bij Op1 wist de kersverse Swiftie bijzonder weinig vragen van Thomas van Groningen te beantwoorden over zijn nieuwe heldin.

Het fan-spel is bezigheidstherapie voor uitgebluste boomers die hun relevantie afmeten aan hoeveel zware woorden ze aan het adres van hun populistische vijanden kunnen richten.

Van demissionair tot doodgeboren

Niet dat de formatiebewegingen op rechts nou zoveel levenslust uitstralen. Geert Wilders wilde met zijn 37 zetels bijzonder graag premier worden, maar kan als gevolg van zijn eigen track record als harde retoricus en indiener van enkele rechtsstatelijk onmogelijke wetsvoorstellen niemand vinden die dat avontuur van harte met hem aan wil gaan. Al ruim vier maanden wordt onder leiding van verschillende informateurs geprobeerd om van PVV, BBB, VVD en NSC een levensvatbaar kabinet te kneden. Aan de gretigheid van PVV en BBB ligt het niet en ook de VVD heeft uiteindelijk voldoende honger naar de macht om tot onwaarschijnlijke samenwerkingen te komen - de voorgaande kabinetten-Rutte laten de elastieken moraal van de VVD goed zien.

NSC van Pieter Omtzigt, echter, is bijzonder onwillig gebleken. Het mag van hem geen regulier kabinet zijn maar het moest extraparlementair. of iets anders experimenteels. Wilders moest afstand doen van zijn ambitie voor het Torentje en voordat ze überhaupt op die voorwaarden uitkwamen, heeft de PVV-leider meerdere wetsvoorstellen ingetrokken en min of meer gedwongen moeten verklaren dat Nederland inderdaad een Grondwet heeft, waar allen zich aan dienen te houden. In zekere zin meer kolderiek dan de social media-oprispingen waarmee Frans ‘hello fellow kids’ Timmermans probeert om linkse jongeren te winnen voor opa’s tomeloze persoonlijke ambities.

Een en ander wekt bijzonder weinig vertrouwen voor de stabiliteit van een kabinet, extraparlementair of anderszins. Als na maanden moeizaam onderhandelen nog altijd nukkige geluiden te horen zijn over wie wel of geen premier mag worden en hoe ondemocratisch dat volgens Wilders is, mag de vraag gesteld worden hoeveel wantrouwen een coalitie kan verdragen voordat die überhaupt aan haar echte taak kan beginnen. 

Dat is om niet te zeggen dat deze samenwerking doodgeboren in het kraambed ligt, want werkelijk niemand lijkt zin te hebben om in deze samenstelling het landsbestuur een flinke zwengel te geven. Met de voorgenomen vorm van een ‘programmakabinet’ dat voor vijftig procent uit politici met een partijkaart en voor vijftig procent uit mensen zonder politieke affiliatie zou moeten gaan bestaan, zetten met name NSC en VVD zich in ieder geval op armlengte afstand van een welhaast onvermijdelijke implosie. Het zet ook de deur open voor volgende kabinetten om de vaste coalitie-formules in te ruilen voor politieke laboratorium-opstellingen, wat wel eens kan leiden tot nog meer verwarring en nog minder houvast.

De gedachte aan nieuwe verkiezingen dringt zich op. Zou dat niet beter zijn dan wachten op de onvermijdelijke val van een kabinet dat voor de helft gevuld wordt met mensen die achter de counter van een snackbar of uit de materiaalkast van een voetbalclub vandaan zijn gerekruteerd om de positie voor mensen zonder politieke affiliatie te vullen, en voor de andere helft met mensen die wél een politieke affiliatie hadden maar hun partijkaart door de shredder getrokken zagen worden op het moment dat ze toetraden tot PVV Programmakabinet I? Zowel Ronald Plasterk als Kim Putters (beiden PvdA) kregen bakken kritiek, verwijten en beschuldigingen van verraad vanuit de linkerhoek en dito media vanwege hun formatiediensten, en diverse partijen, waaronder PvdA/GL, de SP en D66, hebben verklaard dat eenieder die toetreedt tot een kabinet met de PVV onmiddellijk zijn royement tegemoet kan zien.

Dan wel, ja.

Maar nee, het zou niet beter zijn om nieuwe verkiezingen te houden en wel om de simpele reden dat de partij van Geert Wilders zo’n beetje als enige een stijgende lijn laat zien in de peilingen. Is men in Den Haag, op de ministeries, in de media en in alle zelfverklaard weldenkende lagen van de samenleving nu al zeer ontstemd dat de grote blonde populist niet gepasseerd kan worden, nóg meer zetels voor Wilders zou natuurlijk pas echt desastreus zijn voor de democratie.

Dat ziet de kiezer dus anders, getuige de peilingen. Omtzigt verliest daarin consequent de helft van zijn twintig zetels en dat laat zien dat een stem op NSC voor veel mensen toch een soort ‘laatste kans-keuze’ was, een joker die ingezet kon worden om niet op de PVV te hoeven stemmen. Maar sinds Omtzigt zich zo grillig is gaan gedragen en hij de formatie eerder belemmert dan versnelt, ondanks de breed gedragen behoefte aan een snelle omslag na de Rutte-jaren, zie je dat een deel van zijn kiezers het vizier toch alvast op Geert richt. 

En zo leidt een kabinet dat nooit geboren had mogen worden - Rutte IV - tot een doodgeboren opvolger, waar niemand de beschuit met muisjes voor zal smeren maar velen wel gretig het grafje voor willen graven.

Iedereen wil van Mark Rutte af

Tot die tijd wordt het politieke bedrijf gegijzeld achter een demissionair kabinet waarvan het aantal weglopers niet meer op één hand te tellen is, Mark Rutte heel druk is met het regelen van een nieuwe NAVO-baan en zelfs hij vaak niet eens weet waar anderen zijn: D66-minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers was wekenlang van de aardbodem verdwenen en niemand leek te weten in welke nieuwe functie hij zou opduiken - het toch al zo broze aanzien van het politieke ambt had echt zonder dergelijke schofferingen gekund.

En iedereen, echt iedereen wil van ze af. De magie van Mark is verdwenen. Wat hij achterlaat is een intrinsiek en niet te ontkennen wantrouwen jegens de instituties, die zich onredelijk hebben gedragen (Toeslagenaffaire, Groningen, de dwingende coronamentaliteit), elkaar de hand boven het hoofd hielden (al dan niet met hulp van de Raad van State), en aan het einde van de rit de asielzoekerscentra laten uitpuilen terwijl de woningbouw achterblijft, het stroomnet overbelast raakt en het vestigingsklimaat voor bedrijven verslechtert.

Een grote order voor nieuwe onderzeeboten gaat niet naar ‘ons eigen’ Damen Shipyards maar naar het Franse Naval, ondanks subversieve methoden met hacking en nepnieuws die de Fransen voor hun lobby hebben ingezet, omdat Mark een Frans duimpje omhoog hard nodig heeft voor zijn NAVO-benoeming. High tech icoon ASML dreigt een deel van de chipsproductie elders te gaan onderbrengen als de Nederlandse woningbouw niet aantrekt en kennismigratie niet beter wordt gestimuleerd, en dat is zo dreigend voor de economie dat aan een deltaplan ASML-behoud wordt gewerkt.

Uit eigen onderwijs zullen de arbeidskrachten voor het techbedrijf niet komen, want de onderwijskwaliteit holt harder achteruit dan het schrappen van taal- en rekentoetsen kan verhullen.

Hoe een nieuw kabinet er ook uit gaat zien en wat de partijen daarin ook als eerste willen aanpakken - het is bijna begrijpelijk dat niemand staat te popelen aan de voet van de bergen die verzet moeten worden. Maar de politieke lankmoedigheid werkt het vicieuze gevoel wel in de hand: het lijkt soms of het hele land in demissionaire status verkeert. 

De enigen die alle zeilen bij zetten, zijn degenen die met ducttape, pleisters en gaas verbandjes aanleggen in de BV Nederland, de zorg, het onderwijs en de samenleving. En die zijn allemaal overspannen. Vraag het in een ziekenhuis, aan een leraar of bij de hulpdiensten - overal ervaren ze hoge werkdruk, uitval, ziekte en de groeiende plaag van ideologische bureaucratie. Tot in de brandweerkorpsen dringt het spook van het inclusiviteits- en diversiteitsdenken zich op, want een gelijke man/vrouw-verdeling en voldoende mensen met een moeilijke achternaam is belangrijker dan brand blussen.

Zo strompelt Nederland een beetje achter z’n eigen staart aan. Er is een ideeënloze lamlendigheid, verpersoonlijkt in Frans Timmermans die andere artiesten prijst om zijn eigen sleetse riedel niet te veel op repeat te hebben. Links wordt gegijzeld door de eigen radicale uitersten die met hun woke agenda van diversiteit, inclusiviteit, klimaat, gender en, ach welja, een zweem van antisemitisme staan te wapperen. Alles is onveilig, iedereen heeft een trauma of defect waar rekening mee gehouden moet worden en de geschiedenis is kwetsend - er hoeft voorlopig weinig vernieuwing verwacht te worden uit een ideologische hoek die anderen vooral klein wil maken en houden.

Er is een wantrouwige onwil tussen partijen en bewegingen onderling, goed zichtbaar bij de wisseling van de wacht. Veel kiezers willen het roer omgooien, maar ze zijn niet met voldoende om de oude machten echt te kraken. En als doorgewinterde critici van de zittende macht baden zowel Wilders als Omtzigt in een bepaalde mate van onzekerheid om zelf het heft in handen te nemen - beleid controleren en bekritiseren is nog echt iets anders dan nieuwe plannen instigeren en andere ideeën propageren. 

Dan is er nog de totale demissionaire onverschilligheid van de aanstaande vertrekkers, die het enerzijds allemaal wel best vinden om nog even op de winkel te passen tijdens het zoeken naar ander werk, maar die er ook geen enkele moeite mee hebben om hun geplaagde ambt nog wat verder uit te hollen voordat de achterblijvers het stokje overnemen. Iedereen wordt geacht zich aan de wetten, regels, normen en ongeschreven regels van de democratie en rechtsstaat te houden, behalve degenen die op het punt staan om in de vergetelheid te verdwijnen.

De negatieve impact van de Haagse morele draaikolk op de samenleving tekent zich al jarenlang af maar wordt voor steeds meer mensen zichtbaar. De vraag dringt zich op hoe ver de kiezer bereid is te gaan, maar ook hoe lang het nog moet duren voordat de zogenaamde middenpartijen zowel hun politieke moed als hun boerenverstand terugvinden, en niet te vergeten: een energieke brandstof die vooruitgang aanwakkert en niet de moedeloze zuurstofarmoede die het vuurtje langzaam verder uitdooft. 

Dit is een licht gewijzigde versie van een essay uit Nieuwe Revu 14