Moldavië, het armste land van Europa, stemt over een toekomst als EU lidstaat
Kiezen tussen Oost en West
Min of meer bij toeval ben ik betrokken geraakt bij Moldavië. Delegaties van leden van het Europees Parlement onderhouden contacten met de meeste landen in de wereld. Na de verkiezingen worden die delegaties opnieuw samengesteld. Landen met een bekende naam zoals Canada of met heel veel zon zoals de Cariben zijn direct bezet. Er was nog wel een plek beschikbaar voor Moldavië. Een voor mij onbekend Europees land. Mijn belangstelling was gewekt. Eenmaal lid nam ik contact op met de Nederlandse ambassadeur ter plaatse. Ik was welkom en ondertussen heb ik het land ook bezocht.
De EU-delegatie wordt volledig gedomineerd door Roemenen. Moldavië was ooit deel van Roemenië. De Roemenen delen een taal, een geschiedenis en voor zover ik kan beoordelen ook een cultuur met Moldavië. De grondhouding van de EU is hierdoor zoals u begrijpt positief. Dat is leuk voor dat land want er gebeurt nogal wat.
Moldavië is kandidaat voor het lidmaatschap van de Europese Unie. Zowel Brussel als de huidige president en regering zijn daar enthousiast over. Vriendelijke woorden, prettige overeenkomsten en een flinke stapel subsidie zijn het resultaat. Maar op 28 september zijn er weer parlementsverkiezingen in Moldavië en het is de vraag wie er wint.
Op zich lijken het normale verkiezingen. Er worden 101 afgevaardigden gekozen, landelijk, met drempels van 5% voor partijen en 2% voor onafhankelijke kandidaten. Er zijn 3.298.443 geregistreerde kiezers en voor het eerst kan er uit een tiental landen een poststem uitgebracht worden, waaronder Japan en Nieuw-Zeeland. Ook zijn er in veel landen stembussen want heel veel Moldaviërs zijn vertrokken. Deze stemmen uit het buitenland spelen een cruciale rol: het zijn er een miljoen.
Tweeëndertig partijen en onafhankelijken wilden meedoen, eenentwintig werden toegelaten. Aardigheidje is dat er een genderquotum is van 40%. Een partij met te weinig vrouwen op de lijst werd geweigerd. Dertien partijen worden als belangrijk gezien. Voor de meeste partijen zijn de lage salarissen een aandachtspunt. Niet verrassend want Moldavië is het armste land van Europa.
Brussel, Moskou of toch liever Roemenië?
Ook gezondheidszorg en belastingdruk worden veel genoemd. Iedereen wil meer startups, een enkeling ziet mogelijkheden voor toerisme. De regeringspartij PAS (Partij van Actie en Solidariteit) zet specifiek in op snelle toetreding tot de EU en het verkrijgen van EU-fondsen. Dat is de grote scheiding tussen partijen: een aantal is kritisch op toetreding tot de EU of zet juist in op een douane-unie met Rusland. De Liberale Partij ziet het nog anders: een unie met Roemenië.
President Sandu mocht het Europees Parlement toespreken op 9 september 2025 en koos ervoor een partijpolitiek verhaal te houden. Dat is niet gebruikelijk. De meeste regeringsleiders presenteren hun hele land aan het Europees Parlement en hebben niet de neiging een forse minderheid van hun eigen bevolking de les te lezen vanuit het buitenland. De bevolking kan volgens de president kiezen tussen een stralende toekomst met haar of een treurige toekomst met de oppositie, en zal dan gedomineerd worden door Rusland. Zij beweerde zelfs dat als zij niet wint Moldavië een bedreiging voor de EU zal zijn. Zware woorden. Hoe is het zover gekomen?
De geschiedenis van de Republiek Moldavië wordt gekenmerkt door verschuivende grenzen, buitenlandse overheersing en voortdurende strijd voor zelfbeschikking. Van 1945 tot 1990 was het land onderdeel van de Sovjet-Unie als de Moldavische Socialistische Sovjetrepubliek. Na jaren van strakke controle door Moskou verklaarde Moldavië zich in 1991 onafhankelijk, na de val van de Sovjet-Unie. Maar het opbouwen van democratische instellingen valt niet mee.
Het bewogen verleden heeft het land geografisch en politiek verdeeld in twee invloedssferen: Oost en West, een scheiding die nog steeds doorklinkt in de samenleving van Moldavië. Op het Westen georiënteerde politici kijken met argwaan naar de overtuigingen en intenties van politici die juist nog op het Oosten georiënteerd zijn en andersom wordt met onbegrip op het wantrouwen gereageerd.
Russische invloed en energieafhankelijkheid
De onafhankelijkheid van Moldavië mag dan een wettelijk feit zijn, na meer dan dertig jaar is het allemaal nog niet zo helder. Transnistrië is op papier onderdeel van Moldavië maar heeft zichzelf onafhankelijk verklaard. En de regering in Chișinău, de hoofdstad van Moldavië, oefent er ook maar weinig invloed uit. Dat doet Moskou wel, met naar schatting 1500 Russische soldaten die daar gelegerd zijn als “vredeshandhavings”-troepen. Dit bevroren conflict is een bron van onzekerheid geworden die economische groei belemmert, buitenlands beleid compliceert en Moldavië in een constante staat van waakzaamheid houdt.
Energie is een andere bron van kwetsbaarheid. Decennialang was Moldavië bijna volledig afhankelijk van Russisch gas. Deze structurele afhankelijkheid maakte energie niet alleen een economische kwestie, maar ook een politiek instrument. De crisis van 2021-2022 toonde aan hoe kwetsbaar deze afhankelijkheid het land maakte: verminderde gasleveringen leidden tot torenhoge prijzen, groeiende schulden en angst dat huishoudens midden in de winter zonder verwarming zouden zitten.
Vanuit Brussel wordt het land gezien door de lens van EU-uitbreiding, waarbij vooruitgang wordt gemeten aan de hand van hoe snel wetten worden afgestemd op Brussel. In navolging van de pro-Europese regering reduceert Brussel de bevolking en de politiek tot de binaire labels van “pro-Europees” of “pro-Russisch”. Dat is niet helemaal de schuld van een kortzichtig en uitbreidingsbelust Brussel. De Moldavische politiek kan er ook wat van.
De regeringspartij verspreidde vorige week op grote schaal een folder waarin in donkere kleuren de oppositieleden als criminelen werden afgeschilderd.
De inhoud luidt als volgt:
ATTENTIE!
GEVAAR VOOR ONS LAND EN ONS GEZIN THUIS
WE VERLIEZEN DE EUROPESE KOERS VAN MOLDAVIË
Onze steden worden verwoest door de chaos en de invloed van Rusland.
Als we toetreden tot de EU, zullen pro-Russische krachten onze regering infiltreren, en zo een regime opbouwen in onze politiek.
Criminele groeperingen zullen de Republiek Moldavië leiden
Als we de vrije circulatie over de staatsgrenzen toestaan, zullen onze kinderen en families niet meer veilig zijn, zelfs niet in Europa.
De EU zal onze Europese fondsen corrumperen via invloedrijke oligarchen die onze democratische projecten saboteren.
Ze zullen onze verkiezingen stelen en ons land niet langer vertegenwoordigen.
Ze zullen een referendum over de grondwet houden dat toelaat dat we partijen kiezen die de Sovjetunie willen herstellen.
Onze kinderen worden getransformeerd in vlees voor de oorlogsmachine van Rusland, geleid door buitenlandse kandidaten van Poetin, zelfs tot in ons parlement.
STEM NIET OP DE KANDIDATEN VAN POETIN
De toekomst van onze kinderen hangt af van uw tijd. Kies uw stem. Laat de pro-Russische partijen Moldavië niet controleren.
Het blijft niet bij woorden. De Centrale Kiescommissie CEC heeft al meerdere partijen verboden mee te doen. Op 22 september jongstleden vonden grootschalige invallen plaats vanwege een vermeend door Rusland gesteund complot om desinformatie te verspreiden en onrust te zaaien rond de parlementsverkiezingen. De politie deed 250 invallen op meer dan 100 locaties door het hele land. 74 personen werden gearresteerd. Dit allemaal op basis van recent aangenomen wetgeving rond desinformatie en verstoring van de verkiezingen.
Toch gaf zelfs de EU toe dat als je op het platteland van Moldavië woont, je geen voordelen ziet van de EU op dit moment. En historisch is er ook een sentiment oostwaarts. Is dat zo gevaarlijk, dat het onderdrukt moet worden? De als criminelen neergezette partij reageerde dat de beschuldigingen niet klopten, dat ze juist een onafhankelijk Moldavië willen en vroegen zich af waarom er eigenlijk geen enkel tv-debat is? Zij zouden graag hun standpunten ook eens voor het voetlicht brengen maar de regeringspartij weigert ieder debat.
Ondertussen heeft de kiezer doodgewone wensen: economische zekerheid, corruptiebestrijding, beter bestuur. Ik sprak met de Nationale Ombudsman en hij noemde zo een rijtje verbeterpunten op. Maar de verkiezingscampagnes draaien alleen om welke externe invloed de overhand moet krijgen. Dit is de inzet van angst als politiek instrument. In plaats van concrete strategieën te bespreken om de rechtsstaat te versterken of de levensstandaard te verbeteren, wordt het publiek geconfronteerd met waarschuwingen voor catastrofes als ze het wagen de oppositie te steunen. Bij de laatste verkiezingen was dat 45%.
Dus, waar staan we?
Het is gemakkelijk oordelen op afstand. Ik zie het liefst vrije, onafhankelijke en democratische landen. Je zou vanuit Nederland denken dat het democratische proces in Moldavië functioneert, ongeacht de aanwezigheid van politieke groeperingen met radicaal verschillende principes, of ze nu neigen naar Brussel of niet. Het feit dat Moldaviërs hun eigen keuzes kunnen maken via vrije en eerlijke verkiezingen is belangrijker dan welke partij de meerderheid behaalt.
De mogelijkheid van burgers om deel te nemen en gehoord te worden, is wat democratie definieert, niet de richting van politieke oriëntatie. En er wordt gestemd, ook vanuit het buitenland. Dat lijkt me een belangrijke aanwijzing dat het systeem wordt geaccepteerd.
De toekomst lijkt me minder af te hangen van het kiezen van een kant in externe rivaliteiten: het gaat immers om een klein land zonder directe invloed, maar uit het vermogen van Moldavië om zichzelf te besturen.
Tegelijk is het onduidelijk waarom een land dat niet weet waar het geopolitiek thuishoort een kandidaat-lidstaat van de EU is. Enkel een toevallige meerderheid bij een parlementsverkiezing kan daar toch niet genoeg voor zijn? Ook niet op 28 september.
— Auke Zijlstra is Europarlementariër namens de PVV. Voor NN schrijft hij over het wel en vooral wee in Brussel. Op X is hij te vinden als @EconoomZijlstra. Zijn eerdere Berichten uit Brussel zijn te vinden op deze pagina.
Aan- of aanmelden voor notificaties van separate onderdelen van Nijmans Nieuwsbriefje doet u via uw accountpagina. Normaliter is de commentfunctie alleen open voor paid subscribers. Omdat Auke een volksvertegenwoordiger is, zijn ze onder zijn bijdragen voor allen geopend.