Masters of the Air, amateurs van de geschiedenis
He who forgets history…
De geschiedenis is een levend organisme met een beroerd geheugen. Hoe langer we in vrede bestaan, hoe moeilijker oorlog zich laat herinneren en hoe lichter kleine pijntjes in de valse adelstand van zwaar leed worden verheven.
Herinnerd worden aan de Tweede Wereldoorlog leidt tot veelzijdige gevoelens. Er zijn de verhalen van tragische heroïek, die het een zweem van avontuur geven. Er zijn duizenden uren aan Discovery Channel-docu’s die het spannend in beeld weten te brengen. Er zijn de afgrijselijke, moeilijk te bevatten gedeelde herinneringen, foto’s en verhalen van dood, vernietiging en onverteerbaar sadisme. Er zijn herinneringen aan heldenmoed door mensen die zichzelf nooit held zouden noemen, die zonder feitelijke ervaringen te delen toch een heel verhaal vertellen en daarbij sterke emoties oproepen - zoals in de pure poëzie van pijn en troost in deze ene minuut stilte:
Er zijn ook de ceremonieel gemaakte commemoraties en op het sentiment gespeelde gedachtenisvieringen, waarin een zekere onoprechtheid zich met moeite schuil kan houden achter toon, vorm en functie. Die onoprechtheid is niet kwaadwillend, het is slechts een gevolg van de onervarenheid met oorlog. Het gedenken van het onbekende is een ingewikkelde taak voor de emoties, zeker bij jongere generaties die louter in vrede geleefd hebben. Een taak die soms beter kan rusten in vastomlijnde kaders van ceremonie en traditie, omdat die handen en voeten weten te geven aan een proces waar de publieke geest steeds minder collectieve kennis van heeft.
Een kwaadwillende variant van het onoprechte sentiment is er ook, in de simpele maar vervelend vaak voorkomende verwijtende uitingen dat iedereen die iets scherps vindt over migratie, of islamisering, of van eigen cultuur en nationaliteit afwijkende kenmerken bij d’Ander, zeer snel als letterlijk Hitler geduid wordt. Je bent immers al een fascist als je vraagtekens zet bij ingrijpende transgenderbehandelingen en het is meteen weer 1933 als je het beleidsvoorstel opwerpt of het misschien een goed idee kan zijn om, noem eens een actueel onderwerp, criminele veiligelanders retour afzender te sturen.
Sneller dan met zulke banaliteiten kun je de herinneringen aan echt kwaad niet verwateren. De manier waarop burgemeester Halsema niet onvoorwaardelijk voor het belang van een vreedzaam verloop van de relatief onoprechte doch voor veel mensen belangrijke dodenherdenkingsceremonie ging staan, maar juist de gemeentelijk brievenbus open zette voor demonstratie-aanvragen, is daarvan een zorgelijk praktijkvoorbeeld.
Als zelfs het proces niet meer beschermd wordt, waar moet de geest zich dan op richten om een herinnering in leven te houden? Immers, er is bijna niemand meer over om overleveringen uit eerste hand over te brengen.
De waarde van een leven in vrede laat zich moeilijk toetsen, zeker bij gebrek aan de contravloeistof van de ervaring van een leven in oorlog. Dat leidt niet alleen tot morele verwarring waarin klein leed al als ‘traumatisch’ kan worden geduid, het plaveit ook de weg naar confrontaties waar we niet op bedacht en niet tegen bestand zijn. Deze sombere stelling klinkt misschien enigszins als een variant op ‘alles wat me niet aanstaat is een opmaat naar het nieuwe fascisme’-retoriek. Dat is niet zo - het is een poging om woorden te geven aan het besef dat hoe minder mensen zich de oorlog kunnen herinneren, des te belangrijker de herdenking wordt.
Maar er zijn steeds minder mensen om ons te helpen herdenken, een besef dat indaalde tijdens het kijken naar Masters of the Air, een nieuwe oorlogsserie die zich wel op de logboeken en verhalen kon verlaten, maar nauwelijks op veteranen. Het Revu-cursiefje van deze week is derhalve een soort recensie. Onderstaand.
n.b. Hoe WOII afliep is natuurlijk vrij breed bekend, maar de hierna volgende column bevat desondanks geen spoilers over Masters of the Air
Masters of the Air, amateurs of history
Tom Hanks en Steven Spielberg hebben hun oorlogsoefeningen voortgezet. Na Saving Private Ryan, Band of Brothers en The Pacific is nu Masters of the Air te zien, op de bon via AppleTV+ of ondergronds via clandestiene torrentstreamers. Het is een epos over een Amerikaanse bomber group tijdens de Tweede Wereldoorlog en - onbedoeld - ook een wrange herinnering aan het lot van de wereldgeschiedenis.
Het 100e, dat met hun B-17 bommenwerpers vanaf een Brits vliegveld vloog om Duitse doelwitten bij daglicht te bombarderen, was bijzonder onfortuinlijk en incasseerde ongekende verliezen. De serie tracht dat in een combinatie van vliegend spektakel en geestelijke ontspanning voor de camera’s te krijgen. Aan schitterende shots en scenes, sterk acteerwerk en een tamelijk grotesk decor over de ellende die een Oostenrijker met een klein snorretje aanrichtte geen gebrek.
Maar, zonder te spoileren over de verhaallijn, er mist wat. Iedereen die de film gezien heeft, zal zich het eerste beukende half uur van Saving Private Ryan herinneren. Band of Brothers vertelde iets melancholischer maar ook zonder genade de verhalen van de moeizame opmars na de landingen op de Franse stranden. En The Pacific steekt de gruwelijkste Vietnam-films naar de kroon met de geestelijke terreur die militairen in het tropische oorlogstheater ondergingen.
Masters of the Air mist de geest van die film en series. Misschien omdat deze overlevering te laat verfilmd is. Sommige acteurs zijn jonger dan Saving Private Ryan. Band of Brothers en The Pacific zijn net als de nieuwe luchtoorlog-serie gebaseerd op boeken, maar hebben daarnaast iets dat Masters of the Air niet heeft: ervaringen van levende veteranen. Dat gemis geeft de serie minder stevige grond onder de voeten.
In enkele korte en karige achter de schermen-filmpjes vertellen de jonge, knappe acteurs over hun onderlinge band tijdens de opnamen, hoe hecht ze werden tijdens hun in vrijheid (en bijna opvallende onbevangenheid) nagespeelde versie van de ontberingen, en over de gave B-17-simulator die ze gebruikten. Terloops komt ter sprake dat er nauwelijks Vliegende Forten meer luchtwaardig zijn, en hoe dat is opgelost. Ook vertelt de kostuumdame hoeveel moeite het kostte om alle vliegeniersjassen van weleer na te maken.
Niemand spreekt met, over of van de oorspronkelijke piloten, crewleden of grondpersoneel van de 100th Bomber Group. Die waren er niet bij.
De negen afleveringen worden afgerond met een documentaire, The Bloody Hundreth, met originele filmbeelden en getuigenissen van piloten en navigators. Maar ook die docu teert op soms decennia oud interviewmateriaal. De Greatest Generation is niet meer.
Dat heeft niet alleen z’n weerslag op Masters of the Air, als kijker voel je dat de geest uit de overlevering is. De geschiedenis vervaagt als oude foto’s en geeft geen houvast meer aan het ongeschreven script van de toekomst. Riemen vast.
Deze recensie verscheen in Nieuwe Revu 13 - 2024
Mensen willen meetellen, daarom willen ze hun gedachtegoed terug zien in de geschiedenis ook al is het niet waar. “Marokkanen hebben Nederland bevrijd”. Zoeken naar de waarheid lukt dan niet meer terwijl de kracht van de westerse ontwikkeling nu juist het zoeken naar de waarheid is. Dat uitgangspunt staat onder grote druk, zie de poster bij de serie. In 1945 was nog een strikte rassenscheiding in het leger. Bemanningen van bommenwerpers bestonden 100% uit blanken, kijk de oude foto’s er maar op na, op de poster halen ze net 50%. Dit is oneerlijke geschiedschrijving, maar alleen oudere mensen zullen dat zien. Toch ook een beetje Orwelliaans, het herschrijven van de geschiedenis. Op basis van de poster hoef ik de serie al niet te zien.
Je zal op de een of andere manier toch de hoofdlijn moeten herdenken, dan hoef je je niet te verliezen in aantasten van de waarheid.
Misschien heel zwarte gedachte. Op moment dat het niet meer kan worden herinnerd, zal het zich gaan herhalen. Dat is de gruwel dan denk ik. Oorlog is vies, en dan echt vies. Anders vies dan de poten van je hond (hoe doet ze dat iedere dag, waar ligt bij jullie die zwarte modder?). Dat doorstaan, zeker als je niet aan de gegoede kant van een maatschappij staat, laat gruwelijke littekens na. Dat hecht door het herdenken. Maar als de wond dicht is, of in elk geval gelittekend dicht is, komt die hechting niet meer binnen. Een soort perpetuüm. Dan horen oorlog en vrede dus bij elkaar. Een soort zieke symbiose. Het een kan nooit volledig zijn zonder het ander.