Meer vrijheid van meningsuiting voor menselijke sentimenten
Over polarisatie en imponderabilia
Hallo en welkom bij een woordenspel rond de term polarisatie. Dat is een gevierd modewoord in een mediaspektakel waarin het aantijgingen regent over wie en wat allemaal zou polariseren, en hoe vreselijk dat is. Wat polarisatie precies is, waar het vandaan komt, hoe het werkt of zelfs wat daartegen te doen, blijft overwegend achterwege. Het is slecht, punt. En wie zich er schuldig aan maakt, is dus een slecht mens.
Polarisatie, het verscherpen van tegenstellingen tussen (groepen) mensen, wordt deze weken vooral weer eens toegeschreven aan sociale media, met name X, maar laten we de naam van Elon Musk eens een keer achterwege laten. De man is al zo omnipresent momenteel, het wordt een beetje vervelend. Laten we even om hem en zijn platform heen kijken, naar de achterliggende aantijgingen.
Want polarisatie wordt verkocht als een negatieve maatschappelijke trend, maar niet nieuwsgierig bevraagd op oorzaak, aanleiding, intentie of gevolg. Het wordt behandeld als de tegenpool van inclusiviteit en diversiteit. Dat zijn ook holle woorden, maar die hebben een Goede Betekenis toegekend gekregen. Wie voor inclusiviteit en diversiteit is, wordt beschouwd als iemand die tegen polarisatie is.
Met inclusiviteit en diversiteit kom je verder in je carrière, wie polariseert maakt zich onmogelijk. Maar als je wáárschuwt voor polarisatie, ben je ook goed bezig. Het is bovendien niet moeilijk: je hoeft alleen maar een boosdoener aan te wijzen van polarisatie en die in stellige bewoordingen neer te zetten als een negatieve factor.
De algoritmes van de mainstream media
Neem Laurens Dassen, dat bleke papventje van sputterende tweepitter Volt die zijn hele wereldbeeld heeft opgeteld uit een Excelsheet van de Europese Unie (of is dat polariserend om te zeggen?). Dit geachte Kamerlid noemde X een ‘giftig politiek wapen’. Die retoriek resoneerde uitstekend in het algoritme van de mainstream media, waar hij zijn sterk gedramatiseerde vertrek van het platform luister bij mocht zetten.

Je zou kunnen zeggen dat die aanpak van Dassen en de vele media die hem hun platform leenden een vorm van polarisatie op zichzelf is, maar zijn uitingen werden onthaald door zo veel hoongelach bij mensen (en sowieso de meeste gebruikers van X) die hem uitlachten om zijn gebrek aan democratische weerbaarheid, dat de situatie eerder melig is te noemen, dan polariserend.
Neemt niet weg dat de aantijging van polarisatie een boemerang is: als de ene groep de andere groep verwijt verdeeldheid te zaaien, komt die beschuldiging dan niet automatisch ook bij je terug? Je hebt immers afwijkende opvattingen nodig om überhaupt tot een tweedeling te kunnen komen. Het is dan ook in de regel zo dat mensen die anderen van polarisatie betichten, vooral bedoelen dat ze het anderen kwalijk nemen dat over bepaalde zaken niet hetzelfde gedacht wordt als door hen.
Een afwijkende mening is daarmee dus al snel grond voor een verwijt van polarisatie.
Op internet is polarisatie een schijnprobleem. Op sociale media komen immers veel mensen met elkaar in contact die elkaar helemaal niet liggen. Vervolgens kun je ervoor kiezen om je eigen weg te gaan, hoewel ook verdomd veel mensen kiezen om anderen die een van hun eigen standaard afwijkende mening koesteren te achtervolgen, luid toeterend in een poging deze spookrijder (in hun ogen althans) te waarschuwen en naar het goede pad te begeleiden.
Maar wat als zowel de tegenstellingen tussen groepen mensen in werkelijkheid bestaan, én door de werkelijkheid van een situatie als vanzelf worden versterkt? Hebben we het dan nog over polarisatie als retorisch middel, of is polarisatie in die zin meer een natuurverschijnsel waarbij mensen van tegengestelde groepen zelf hun eigen eigenschappen sterker gaan benadrukken om het verschil met de andere groep te benadrukken?
Oftewel, is polarisatie niet gewoon de zoveelste mantelterm om over de cultuurstrijd en het migratiedebat heen te trekken, om het zogenaamd makkelijker te maken wie de goeien zijn en wie niet deugt? Immers, je verwijt een migratie- of islamcriticus polarisatie en voilà: de boosdoener is gevonden en de discussie afgerond.
De imponderabilia van het publieke sentiment
Met een retorisch truukje kun je de realiteit niet intomen, laat staan ontkennen. En migratiekritiek hoeft niet tot doel te hebben om het Andere en Afwijkende tot vijand te verklaren, het is net zo goed een middel om het eigene te beschermen. Het aanwijzen van tegenstellingen en onverenigbaarheden is niet per definitie polariserend, het kan net zo goed biologisch zijn. Een aangeboren veiligheidssysteem.
Een gewaardeerde lezer stuurde me onlangs een mailtje over imponderabilia, onweegbare factoren. Hij schreef me over dat concept in verhouding tot het recht, waarin je ‘beslissingen moet nemen en je je er dan van bewust moet zijn dat er moeilijk te benoemen factoren zijn die ook een rol spelen’, en paste het toe op het onzegbare gevoel dat hangt rond migratie naar westerse landen, specifiek de islamitische migratie.
Imponderabilia kun je platslaan tot een dure term voor ‘de onderbuik’, maar dat is te banaal. Wat dichterlijker beschouwd kun je er een hele wereld aan ervaring, beleving en emoties uit destilleren. Verschijnselen die niet makkelijk onder woorden te brengen zijn maar wel bestaan, in zowel het individu als het collectief besef.
Imponderabilia zijn de geuren en smaken die een cultuur vormen, het is de geest in de letter van de wet en het zijn zowel de ongeschreven regels van het sociale verkeer tussen individuen en binnen homogene groepen, als de natuurlijke culturele grondtoon onder argwaan tegen buitenstaanders.
Wetten, regels en etiquettes zijn in taal te vatten en als vorm te verpakken, maar bestaan niet zonder de imponderabilia, zonder wie het leven geen leven heeft, de geschiedenis geen historie kent en het volk geen volk is. Imponderabilia zijn zowel ongrijpbaar als onmisbaar, als onmiskenbaar aanwezig in een samenleving.
Dit is wat de lezer me schreef over migratie in relatie tot die term (waarbij ik zijn tekst licht geredigeerd heb om herleidbaarheid te voorkomen):
Keep reading with a 7-day free trial
Subscribe to Nijmans Nieuwsbriefje to keep reading this post and get 7 days of free access to the full post archives.