Langs de grenzen van de democratie (podcast)
Een hamerstuk, als het ware
Eind juni zinspeelde de Kamer op een partijverbod voor FvD. Een week later viel het kabinet. Rutte vertrok. De PVV won de verkiezingen, en nu is Martin Bosma Kamervoorzitter.
Het is een eindejaarslijstje dat niemand op voorhand als samenvatting van Het Politieke Jaar 2023 in de agenda van de journalistiek had kunnen uittekenen, maar hier zijn we dan: Bosma de voorzittershamer, FvD door de kiezer tot drie zetels gereduceerd maar - gelukkig - niet verboden en een groot deel van het electoraat dat opgelucht kan ademhalen dat de politieke stop uit een door met slecht bestuur tot overstromen gevulde badkuip is getrokken door het vertrek van Rutte.
Of in de leegte na zijn vertrek het bad zich met minder schuim zal vullen, moet blijken want deze boemerangvormige verkiezingsuitslag was onvermijdelijk maar kwam desalniettemin toch erg laat. En laten we wel wezen: een partij zonder leden, die geen enkele maatschappelijk invloedrijke posities bezet behalve hun Kamer-, provinciale- en gemeenteraadszetels, gaat niet in een paar maanden of jaren het gehele schip van staat van koers verleggen. Laten we Wilders vooralsnog even blijven zien als de vreemde badeend in een lege kuip en zijn winst als een waarschuwing dat veel mensen iets anders willen, niet als een garantie dat ze ook iets anders zullen krijgen.
Voorlopig is het voorzitterschap van Martin Bosma het enige wapenfeit waar je een wind of change doorheen hoort fluiten, maar ook hier geldt een winstwaarschuwing: als het niet lukt om tot een regeerakkoord te komen op basis van de huidige uitslag, of wanneer een (PVV-) kabinet voortijdig over de hoge verwachtingen struikelt en we vervroegd naar de stembus moeten, kiest de Kamer daarna ook fluks een nieuwe voorzitter. De uiterst zure reacties van krimpend links op de bonus voor Bosma, die zich als ondervoorzitter reeds jarenlang bewezen heeft als kundig en betrokken, geven een inkijkje in hoeveel hemelshoger het huilen nog zal worden wanneer het Wilders lukt om tot een (gedoog-) coalitie te komen met NSC, vvd en BBB.
Verwachtingsmanagement is het enige rationele adagium voor wie wenst, hoopt of overtuigd is dat Alles Nu Anders Wordt.
De reden dat ik aan dat door sommigen geopperde partijverbod voor Forum voor Democratie moest terugdenken, een voorstel van D66 en Volt dat in de dubbelspraak “versterking van de weerbaarheid van de Kamer” was verpakt, was omdat ik vlak na dat rondetafelgesprek (twitterverslag) en de aansluitende - maar ongerelateerde - val van het kabinet half juli te gast was voor een podcast-serie die Niesco Dubbelboer (Meer Democratie) en historicus Thomas von der Dunk gemaakt hebben over de grenzen van de democratie. Die midzomer-opname werd deze week gepubliceerd.
In ‘mijn’ aflevering stond dat partijverbod centraal rond de vraag: “De ‘ondermijning van de democratie tegengaan’. Het klinkt sympathiek, maar is het middel niet erger dan de kwaal?” Het zal geen spoiler zijn dat mijn antwoord daarop ‘ja’ is, want met het verbieden van bewegingen als FvD of DENK of Volt verdwijnen hun denkbeelden niet en voorkom je respectievelijk geen complotdenken, islamisering of de uitlevering van de Nederlandse soevereiniteit aan een vijandige bureaucratische mogendheid.
Vertouwenscrisis of betrouwbaarheidscrisis?
Wat mij betreft is de opkomst van een partij als FvD geen gevolg van de wens van een groep mensen om de democratie daadwerkelijk te ondermijnen, maar de (nood)roep om een antwoord op hele dringende vragen waar het huidige bestel zich geen raad meer mee weet. Dat Forum jammerlijk gefaald heeft in hun missie om het kartel van samenklittende middenpartijen te ontmantelen, bewijst dat het met die ‘ondermijning’ wel meevalt. Het heeft zijn weerslag gehad bij de verkiezingen, waarin de partij van acht zetels terug zakte tot drie. Het democratisch bestel verschoont zichzelf nog prima van al te buitenissige Gideonsbendes.
Waar het systeem van zogenaamde of zelfverklaarde middenpartijen veel meer moeite mee heeft, is om zichzelf aan de schoenveters uit het ideologische slop te trekken. Politicoloog Tom van der Meer noemde dat in het rondetafelgesprek over het FvD-verbod een “betrouwbaarheidscrisis”, in lijn met een eerder door hem gehouden betoog waarin hij vrij vertaald uiteenzet dat het systeem van de democratie zijn (zelfreinigende) werk door de bank genomen prima doet, maar dat de (politieke, bestuurlijke) uitvoering te wensen overlaat.
Daar heeft hij - denk ik - een punt te pakken waarmee je de PVV-zege van 22 november (mede) kunt verklaren: burgers willen geen revolutie, geen ondermijning en geen omverwerping van hun systeem, ze willen simpelweg dat de volksvertegenwoordiging zijn werk naar behoren doet. Een tegenstem, zoals je een keuze voor de PVV prima kunt noemen, etaleert veel meer betrokkenheid bij het bestuur, dan verwerping daarvan. In tegenstelling tot boeken- en voedselbox-handeltje van Thierry Baudet adelt de PVV enkel in het politieke bedrijf van het democratische volkstheater.
Niesco Dubbelboer was als Kamerlid voor de PvdA medeverantwoordelijk voor de invoering van het raadgevend referendum. Als voorzitter van stichting Meer Democratie ijvert hij nog altijd voor referenda en de grap is dat de huidige verkiezingsuitslag een (papieren) meerderheid oplevert voor de grondwetswijzing die een bindend correctief referendum mogelijk kan maken (hallo Oekraïne, daar zijn we weer!) Sommigen zien in het referendum ook een soort ondermijning (maar meer van hun eigen machtsposities dan van de democratie als geheel), maar als middel leidt het tot méér inspraak, méér democratie en - in het beste geval - ook tot een beter publiek debat.
Allemaal bijwerkingen waar ik in ieder geval niet tegen ben, in een tijd waarin de reuzen van weleer lemen voeten hebben, of al zijn weggesmolten: PvdA, CDA, wie weet volgt de vvd ook nog nu Rutte vertrekt en vervangen wordt door wat toch voelt als een wat wankele Dilan Yesilgoz. Nederland is daarnaast te klein om alle institutionele checks & balances door een gesloten (en elitair, arrogant en/of activistisch) borrelnetwerk van ons-kent-ons achterkamerkennissen te laten beheren, maar ook fysiek klein, digitaal verbonden en maatschappelijk geopinieerd genoeg om iedere stem te kunnen laten meewegen op specifieke onderwerpen.
Zonder voormalige volkspartijen moet het democratisch systeem zelf het volk maar gaan bedienen, als in: geef de kiezer zelf gewoon eens wat meer verantwoordelijkheid voor beter bestuur. Want degenen die het in het tot dusver deze eeuw en zeker onder de laatste twee kabinetten deden, maakten een zootje van enkele belangrijke bestuurstaken - met meer negatieve gevolgen voor individuele burgers, gezinnen en kleine bedrijven dan voor de bestuurskliek zelf.
Vanaf een partijverbod via de verkiezingen tot de kans op een uitbreiding van democratische inspraak is de cirkel tamelijk rond, dus voor de liefhebber staat hieronder (en op Spotify) de podcast van een uur. Het gesprek komt even stroefjes op gang, maar na een paar minuten rolden we er lekker in en blijken de ouwe GS-hater (1) Von der Dunk en ik nog best wat overeen te hebben, met Niesco als goede bewaker van de middenkoers:
Bonusplaatje voor Niesco :)
Beste Bart, nu ik die foto's van jouw lieve honden zie, de vraag, hoe gaat het met jullie hond die lijdt aan een auto-immuunziekte?
In de goede tijden heeft de argeloze kiezer het land overgelaten aan totaal verkeerde politici. In dat klimaat kon een man als Rutte, een man zonder kern, zonder visie, de macht naar zich toetrekken en dit land totaal visieloos in de uitverkoop doen en managen als een soort multinational. Goed voor de grote bedrijven, uitermate slecht voor de burger. Nu springt Rutte net op tijd van de rijdende trein en gaat vrolijk verder in Europa, het land in werkelijk totale bestuurlijke chaos achterlatend.
In dat klimaat ook komen ambitieuze, narcistische, vaak niet al te slimme, zelfingenomen, ideologisch gedreven figuren bij gebrek aan gewicht bovendrijven. Denk aan een de Jonge, Ollongren, Kaag, Jetten, Klaver,Timmermans. Dit soort ambitieuze baantjesjagers, beroepspolitici en van de realiteit losgezongen ideologische zweefkisten zijn echt levensgevaarlijk voor het land. Die besturen het land niet op een gedegen manier. Nee, die creeeren totale chaos uit eigenbelang en ideologie.
Een volk krijgt de leiders die het verdient. In de goede tijden heeft het volk zich in slaap laten sussen door Den Haag. Maar de systeemrot woekerde intussen door. Nu zijn slechte tijden aangebroken en aanschouwen we de puinhopen.