Frits Barend over de valse noten van het Concertgebouw

Alles klinkt nu valser in het Concertgebouw

Hoewel DPG en NPO dit liedje skippen in de playlists van hun publicaties, begint de valse noot die het Concertgebouw speelt met het weigeren van Israëlische cantor Shai Abramson toch steeds luider te resoneren, mede vanwege verzet door vaste bezoekers en Vrienden van het Concertgebouw die dreigen hun donaties te storneren. En door Frits Barend, die me een tekstje toezond dat hij eerder deze week op een boekpresentatie in Kamp Westerbork uitsprak en waarin het Concertgebouw eerste viool speelt.

Even een inleiding, voor wie het dus niet in de krant heeft kunnen vernemen: in september begon deze kwestie reeds te spelen, toen het Concertgebouw na de geringste druk van een zotte enkeling of hooguit een paar Pallie-drammers met een Instagram-account een beroep deed op de Stichting Chanukah om Abramson af te bellen als cantor bij de jaarlijkse Chanoekah-viering. De stichting, overdonderd door een kort maar publiek statement van het Amsterdamse cultuurpaleis, was resoluut: neen.

“Shai Abramson is en blijft gast-cantor op Chanukah Concert 2025”, schreven ze. De overeenkomst bestond al maanden en de cantor was altijd onderdeel van het programma. Bovendien trad hij al eerder in het Concertgebouw op, aldus de stichting in een eigen verklaring (zie tweede bericht van 5 september).

Vervolgens bleef het even stil, totdat het Concertgebouw op 2 november in wederom een publieke verklaring eenzijdig de overeenkomst opzegde. De directie van het Concertgebouw, onder leiding van directeur Simon Reinink, noemt Abramson daarin als Chief Cantor bij de IDF “een zichtbare vertegenwoordiger van een controversiële oorlog” en ontzegt hem om die reden toegang tot het muziekpaleis.

Dat deed het Concertgebouw (dit Concertgebouw dus) in een verklaring waarin ze als slotzin wagen te schrijven:

“In een tijd van toenemend antisemitisme vinden we het belangrijk te benadrukken dat Het Concertgebouw altijd een plek zal blijven waar de Joodse gemeenschap welkom is.”

Ammehoela.

Hieronder hoort u de Chief Cantor in actie. Klinkt helemaal niet controversieel of bedreigend, toch?

Alles klinkt nu valser in het Concertgebouw

Hoewel de bredere media het voor Israëlische Joden verboden verklaren van het Concertgebouw links laten liggen, wordt elders steeds luider getamboereerd over deze onfrisse kwestie. Het raakt - gelukkig - bij velen een snaar, waaronder bij bezoekers van het Concertgebouw. Een tegengeluid is aangezwengeld.

Oud-advocaat Oscar Hammerstein roerde zich in De T., er is een petitie (er is altijd een petitie) en er zijn kleine (en uiteraard vreedzame, want Joden) protesten bij het Concertgebouw zelf, evenals bij hoofdsponsor Van Lanschot. De Stichting die het concert jaarlijks (dit jaar op 14 december) organiseert, heeft “juridische stappen tegen de tussentijdse beëindiging van de huurovereenkomst” aangekondigd.

Daarnaast begint enige druk op te bouwen op Jet Bussemaker (PvdA) die enerzijds een fonds van 25 miljoen euro subsidie beheert om “de toekomst van het Joodse leven in de stad Amsterdam” te beheren (een geste van de gemeente na de excuses in april van dit jaar over de rol van de stad in de Tweede Wereldoorlog), terwijl zij anderzijds lid is van de Raad van Commissarissen van het Concertgebouw dat nu de muzikale beleving van het Joodse leven in Amsterdam het zwijgen wil opleggen.

De enige vraag die daar gesteld kan worden, is: welke van die twee functies leg je neer, Jet? Want ze kunnen niet naast elkaar bestaan.

Daarnaast bemoeit ook Frits Barend zich met de kwestie. Hij zal vanavond - vrijdag 7 november - flyeren bij het Concertgebouw (tekst van het pamfletje onderaan deze pagina) en hij stuurde me onderstaande tekst toe, met een voordracht die hij hield in Kamp Westerbork bij de gelegenheid van de presentatie van ‘De Ruil’, een nieuw boek met een waargebeurd oorlogsverhaal van schrijver Menno Kalmann.

Onderstaand de tekst die Frits woensdag 5 november uitsprak.

Een fantasie die zomaar werkelijkheid had kunnen zijn

We leven in 2025. Ik neem u even mee in een fantasie die zomaar werkelijkheid had kunnen zijn, de fantasie dat Menno Kalmann, de auteur van het indrukwekkende, waargebeurde verhaal ‘De Ruil’ was geëmigreerd naar Israël en als Israëliër zijn boek vandaag in het Concertgebouw had willen presenteren. Die lancering was dan niet doorgegaan want:

‘De Directie van het Concertgebouw heeft besloten de lancering van het boek ‘De Ruil’ van Menno Kalmann niet door te laten gaan, allereerst vanwege de overhandiging van het eerste exemplaar aan acteur en schrijver Edwin de Vries die immers de grote motor is achter de succesvolle oorlogsmusical ‘Soldaat van Oranje’, een musical die geen enkele compassie heeft met het leed van het Palestijnse volk.’

De beslissing van het Concertgebouw ‘om de lancering definitief uit ons programma te schrappen, is de komst en mogelijke toespraak van het lid van de Liberaal Joodse Gemeente Frits Barend. Van hem is bekend dat hij nauwe banden heeft met familieleden in Israel die allen hebben gediend in het Israëlische leger. Zo heeft een nichtje als straaljagerfotograaf actief meegedaan aan raids in Syrië. Een ander, aangetrouwd familielid leeft zelfs van een pensioen van het Israëlische leger IDF.’

Het Concertgebouw maakte deze beslissing zondag bekend. Het besluit volgt op maandenlange gesprekken met de firma Aspect, de uitgever van het boek ‘De Ruil’.

Er kon helaas geen overeenstemming worden bereikt over een alternatief voor Edwin de Vries en spreker Frits Barend, die bovendien ook nog een dochter heeft die getrouwd is met een vrouw.

‘Het nemen van dit besluit was extreem moeilijk’ stelt de directeur van het Concertgebouw in een officiele verklaring op de website.

‘Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen maken we een uitzondering op ons belangrijke principe van vrijheid van meningsuiting. Tot ons grote verdriet doet zich nu zo’n uitzondering voor. De voorgenomen aanwezigheid van acteur de Vries en de voormalige presentator van de talkshow Barend&Van Dorp staat haaks op onze missie: mensen verbinden door literatuur en debat.’

Het Concertgebouw stelt begrip te hebben voor de positie van auteur Menno Kalmann en ‘blijft daarom open staan voor een andere invulling van de presentatie van zijn boek, met een toespraak van een ander dan de zich ook als Joodse journalist presenterende Frits Barend.’

Tegelijk stelt het Concertgebouw:

‘In een een tijd van toenemend antisemitisme vinden we het belangrijk te benadrukken dat het meer dan honderdjarige Concertgebouw als altijd een plek zal blijven waar de Joodse Gemeenschap welkom is, het gebouw immers waar ook tijdens de oorlog prachtig werd gemusiceerd onder leiding van dirigent Willem Mengelberg voor gasten als Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart. Ook in de traditie van maestro Mengelberg lijkt het ons daarom ongepast een Chanoeka concert te organiseren met niet alleen een Israëlische zanger maar ook nog onder leiding van een Joodse dirigent, Jules van Hessen.’

Nogmaals het is deels fantasie, maar wel een fantasie die ik twee jaar geleden niet had kunnen verzinnen, fantasie die het waargebeurde verhaal van Kalmann helaas zeer actueel maakt.

Waar in 1933 op etalageruiten van het Joodse ‘Kaufhaus Kalmann’ de eerste hakenkruizen werden gekalkt, hangen vandaag de dag Palestijnse vlaggen bij Joodse winkels en evenementen. De kreet ‘Koop niet bij Joden’ is anno 2025 verworden tot het decreet ‘Koop geen Israëlische produkten’. Het effect is hetzelfde.

Het Concertgebouw loopt keurig in een maat die vorig jaar al werd ingezet bij het internationaal documentaire festival Amsterdam IDFA. Beide organisaties gedragen zich als onderdeel van de Nederlandse culturele sector steeds meer als de Nieuwe Nederlandse Kultuurkamer, in Kamp Westerbork als ‘Kulturkammer’ geen onbekende.

In september 1942, 83 jaar geleden, zijn vanuit hier eerst mijn grootouders en later al mijn ooms en tantes van vaders kant gedeporteerd en vermoord. Tachtig jaar geleden is mijn moeder ausgerechnet hier bevrijd. Het is nogal wrang dat een Joodse Nederlander hier vrij kan en mag spreken, waar tegelijk een Joodse Israëliër wordt geweerd uit het Concertgebouw. En Joodse Israëliër is overigens geen pleonasme!

Menno, je boek is helaas, helaas actueler dan ooit. Hoe raar het ook klinkt, toch van harte mazzeltov met je prachtige boek “De Ruil’.

— Frits Barend, 5 november 2025, Kamp Westerbork

Over het boek, via de website van Kamp Westerbork:

“De Zwitsers-Nederlandse auteur Menno Kalmann (1957) vertelt het verhaal van zijn Joodse familie in de twintigste eeuw aan de hand van zijn halfbroer Michael, een jongetje dat concentratiekampen overleefde, samen met zijn moeder op de Palestinalijst kwam te staan en aan het einde van de oorlog ‘geruild’ werd tegen Duitse krijgsgevangenen in Palestina.”

Het boek is verkrijgbaar bij Bol.

Tot slot de flyer zoals die vrijdagavond 7 november rond het Concertgebouw wordt uitgedeeld. U kunt hem zelf ook digitaal rondsturen, door de PDF hieronder te downloaden (of door dit nieuwsbriefje door te sturen of te delen op uw sociale media).

Alles Valser In Het Concertgebouw

63.5KB ∙ PDF file

Download

Download

Met Theodor Holman besprak ik de Concertgebouw-Kwestie in Radio Blauwe Hap deze week. Fragment bijgaand, volledige uitzending in de link daaronder.