De schuldenberg groeit, de betaalbaarheid neemt af
Europese problemen met lobby en leningen
Nog niet zo lang geleden mocht de Europese Commissie (EC) niet lenen. De begroting moest altijd sluitend zijn. Dat is tijdens het ministerschap van Jeroen Dijsselbloem overboord gegaan. Toen heeft Nederland aanvaard dat er in de Raad gestemd werd over het dekken van een begrotingstekort van de Europese Commissie. Dijsselbloem stemde tegen maar er zijn altijd, naar goed socialistisch gebruik, meer partijen die profiteren dan die moeten betalen en dat was dat. Wij zijn ondertussen gegaan naar een regime waarbij er zelfs leningen worden afgesloten door de EU.
Deze week waren er twee gebeurtenissen die met geld te maken hadden. Ten eerste ‘lobbygate’, het financieren door de EC van NGO’s die actief de positie van uitgezochte oppositionele Europarlementariërs hebben proberen te beïnvloeden op basis van schriftelijk vastgelegde afspraken met de EC. Nog afgezien van het dubieuze karakter van dergelijke afspraken roept dat ook de vraag op: hoeveel kost dat eigenlijk? Is dat een substantieel deel van de begroting? Dan zou dit een nuttige bezuiniging zijn, en ook wel een nodige bezuiniging.
Ten tweede is er een potentieel probleem met de financiering en terugbetaling van een langjarige lening aan Oekraïne. Daar wordt namelijk de rente op de in beslag genomen Russische tegoeden voor gebruikt. Maar die inbeslagname staat op losse schroeven. Wat zou dat betekenen voor de begroting? Daarom heb ik eens wat nader gekeken naar die aangegane schulden. Dat is schrikbarend.
Ik ben het enige Nederlandse lid van de budgetcommissie dus heel veel aandacht is er in Nederland niet voor, terwijl het toch wel interessant is. Eind afgelopen jaar, tijdens de jaarlijkse budgetonderhandelingen, werd al duidelijk dat de begroting tegen haar grenzen aanloopt. Naast de (toegezegde) uitgaven is de EU ook steeds meer schulden aangegaan. Maar de EC bleek zelfs ergens nul procent rente te hebben ingeboekt in de veronderstelling dat de ECB de rente langdurig heel laag of zelfs negatief zou houden. Het ontstane gat in de begroting werd weer naar de lidstaten toegeschoven. Er gaan dus dingen niet goed in Brussel.
De EU had in september 2024 in totaal 547 miljard euro aan leningen uitstaan, te zien in de tabel hierboven, waarvan 292 miljard aan obligaties (‘EU bonds’), hoofdzakelijk voor het project NextGenerationEU (NGEU). Van dit EU-programma ter grootte van 750 miljard, voor een ‘groenere, digitalere en veerkrachtige toekomst’, beginnen de gedeeltelijke terugbetalingen in 2028. Een fors deel zijn namelijk schenkingen. De lasten die hiermee gepaard gaan kunnen tussen 2028 en 2034, dat is dus onder de nieuwe, aankomende meerjarenbegroting van de EU, oplopen tot zo’n 150 miljard (rentelasten plus terugbetaling hoofdsom).
Ter vergelijking: tijdens de huidige meerjarenbegroting bedragen de leenkosten 28 miljard. De totale kosten over de gehele levensduur van die NGEU belopen zo’n 222 miljard euro, afhankelijk van de internationale rentestanden. Eind 2027, dus vlak voor het begin van de nieuwe meerjarenbegroting, verwacht de EU nog eens 448 miljard toe te voegen aan schulden, waarvan 190 miljard aan leningen.
Een apart verhaal zijn de leningen aan Oekraïne. Tot nu toe is 58 miljard uitgeleend en daar komt nog 35 miljard bij, toegezegd door de G7 partners in oktober 2024 (tabel 2 en 3). Een deel van de financiering daarvan is afkomstig uit Russische tegoeden waarop beslag is gelegd, maar dat is een instabiele factor. De PVV heeft onlangs dan ook tegen deze ‘facility’ gestemd.
Grote vraag is tevens of Oekraïne deze schulden ooit kan of gaat afbetalen. Tegelijkertijd heeft de EC nadrukkelijk de mogelijkheid opgenomen dat de rentelasten voor Oekraïne worden gesubsidieerd, en dus ook worden betaald uit de EU-begroting. Als Oekraïne onverhoopt niet terugbetaalt -en dat is niet ondenkbaar- betekent dat een tegenvaller voor de nieuwe meerjarenbegroting van bijna 12 miljard. Dekking is dan een aanvullende factuur voor de lidstaten of wellicht het schuiven met begrotingsposten.
Bezuinigen, bijlenen of extra geld vragen?
Hoe hoog de totale rentelasten gaan drukken op de EU-begroting is nog niet precies bekend. Dat is immers afhankelijk van toekomstige rentestanden. Dat wordt door Bloomberg en het Brueghel instituut neergezet als ‘considerable uncertainty’. Hoeveel moet er worden gereserveerd tussen 2028 en 2058 (langere termijn) om alle uitstaande leningen terug te betalen? Geschat wordt dat dit ‘lineair’ minimaal zo’n 14 miljard per jaar aan hoofdsom is, en daarnaast dus nog de rentelasten. Die zullen uiteraard met het afnemen van de uitstaande hoofdsom wel minder worden. Toch zal de EU-begroting een fiks bedrag moeten reserveren en die begroting is nu al zo krap.
Een reële schatting stelt dat terugbetaling van de hoofdsom plus rentelasten gedurende de looptijd van de nieuwe meerjarenbegroting totaal zo’n 168 miljard zullen bedragen.
CO2, Donald Trump en Clean Deals
Hoe wil de EU die enorme kosten gaan dekken? Door bezuiniging op andere begrotingsposten? Mis. Door geen nieuwe leningen meer aan te gaan? Mis. U voelt ‘m al aankomen: er is meer geld nodig in Brussel en dat moet met nieuwe Europese belasting, bekend als ‘own resources’.
Die zullen tijdens de onderhandelingen over de nieuwe meerjarenbegroting worden gepresenteerd als onmisbaar voor het voortbestaan van NGEU en in feite de hele EU-begroting. Gaat het Europees Parlement straks niet akkoord met het voorstel voor nieuwe ‘own resources’? Dan heeft de Europese Commissie een groot probleem, want dan is er simpelweg geen dekking voor de enorme schuldenberg.
Al in juni 2023 stelde de EC voor om de lasten te dekken vanuit het nieuwe ‘Own Resources Package’. De EC hoopt op een opbrengst van 36 miljard per jaar tot 2031 via meerdere maatregelen: 19 miljard uit ETS (heffingen op CO2 uitstoot), 1,5 miljard uit CBAM (heffingen op CO2 uitstoot van import), 16 miljard uit gedeeltelijke toe-eigening van winstbelasting bedrijven.
Het probleem is al direct dat de CO2-beprijzing steeds meer afbreuk doet aan de economische activiteit in de EU en de koopkracht van de burger aantast. Bovendien staan we alleen in de wereld nu Donald Trump voor economische groei kiest. En als een gedeelte van de nationale winstbelasting naar de EU gaat, zullen de lidstaten de eigen burger nog harder moeten aanslaan voor de dan ontstane tekorten.
Na 2030 is nog niet eens een inschatting gemaakt, omdat de lidstaten het voorgestelde ‘own resource’ pakket nog niet hebben goedgekeurd en er ook serieuze kritiek op is. Een beslissing van de Raad daarover wordt pas verwacht in juli 2025. Delen van ETS zijn echter ook al geoormerkt in de begroting. Wat als dit pakket niet wordt aangenomen? Hoe ontkomen we dan aan een nog hogere nationale afdracht van de lidstaten?
En dan ligt er nog de nieuwe Industrial Clean Deal, met uitgaven voor CO2, waterstof, digitalisering, hernieuwbare energie, dus eigenlijk meer van hetzelfde. Gebaseerd op de analyse in het vorig jaar gepubliceerde Draghi-rapport met de aanbeveling om vijf jaar lang 800 miljard per jaar extra te lenen om de teloorgang van de Europese industrie te keren. Hoe dan?
Als we de eis van een sluitende begroting voor de EC hadden gehandhaafd was het allemaal een stuk eenvoudiger geweest. Laten we wel zijn, de mogelijkheid om schulden te maken en de kosten daarvan elders te leggen is de kat op het spek binden. Dat had iedereen zich moeten realiseren.
— Auke Zijlstra is Europarlementariër namens de PVV. Voor NN schrijft hij over het wel en vooral wee in Brussel. Op X is hij te vinden als @EconoomZijlstra. Zijn eerdere Berichten uit Brussel zijn te vinden op deze pagina.
Normaliter is de commentfunctie alleen open voor paid subscribers. Omdat Auke een volksvertegenwoordiger is, zijn ze onder zijn bijdragen voor allen geopend.
Bronnen:
- An estimate of the EU’s long-term borrowing cost bill (EP, oktober 2023, PE754.286)
- Management of debt liabilities in the EU budget under the post-2027 MFF (EP, oktober 2024, PE766.173)
Mag ik het Digitale paspoort en het verhandelen van deze data aan derden ook een model zien om deze schulden te dekken?
Dat is toch ook heel bijzonder, dat er slechts 1 Nederlands parlementslid geïnteresseerd is in de budgetcommissie