De tweede verjaardag van 7 oktober 2023 is nabij en hoewel een op het oog solide vredesplan met serieuze (Amerikaanse en Arabische) partners voorligt, is er voorshands geen enkele reden om een feestmuts op te zetten en de taart aan te snijden. Zo veel (en nog veel meer) blijkt wel uit ‘Mijn voeten staan verkeerd’ van Frits Barend, dat vandaag verschijnt en waarin de oude journalist in een soort dagboekvorm verhaalt over zijn afgelopen twee jaar als Nederlandse Jood en een leven als Jood in Nederland.
“We zijn naïef geweest”, citeert Frits Barend (78) in zijn boek uit een speech die hij zelf twee maanden na 7 oktober 2023 bij een protestbijeenkomst op het Museumplein uitsprak. Naïef over de situatie rond Israël en de omliggende landen in de regio die, geholpen door de Abraham Akkoorden, een ogenschijnlijke ontdooiing liet zien. Hamas koos echter een andere koers jegens Israël en vrijwel de hele wereld bewoog met hen mee, vaak op een manier waar met de kennis van nu ook de nodige naïviteit over bestond.
Twee jaar na de Zwarte Zaterdag in 2023 is veel Israël- en Jodenhaat van zijn besmuiktheid ontdaan. Contouren van een geschiedenis die we niet dachten te herhalen, zijn voor allen scherper geworden. Het boek van Barend is daartegen echter geen tirade of aanklacht, het verhaalt erover in tijdsprongen tussen feitelijke actualiteiten en familiegeschiedenis, beschrijft opvallende maar ook ontspannen gebeurtenissen en bevat interessante openbaringen.
Zonder enige zweem van afrekening, hoewel je her en der fijne geurspoortjes van cynisme (over veelverdiener Michiel Servaes als verpersoonlijking van zogenaamd humanitare ngo’s, of Marc van Ranst als symbool van het ‘anti-Israëlische geluid’) en ook enige bitterheid kunt oppikken.
Maar goed - mag het ook? “7 oktober zorgde voor een grote cesuur in mijn leven”, schrijft Barend. “Ik veranderde van een persoon voor wie het glas altijd halfvol was in een sombere zeventiger voor wie het glas meer dan halfleeg is. Scheen voor 7 oktober in mijn leven elke dag de zon, daarna veranderde ik ongewild in een doemdenker.”
Gered door een leugen
In de context van de afgelopen twee jaar drijven ook herinneringen uit zijn (journalistieke, professionele) leven naar boven, over ervaringen waaruit blijkt hoe zeer bepaalde sentimenten kunnen doorwerken en gewicht blijven geven aan een geschiedenis van antisemitisme die maar niet wil genezen. Ze komen naar voren in anekdotes zoals over de ‘Joodse Lobby Kwestie’ bij Vrij Nederland in 1981, waarin aantijgingen door collega’s en de onwaarachtige houding van (vermeende) vrienden krassen in het hart hebben gemaakt bij iemand die zijn eigen leven - nota bene - te danken heeft aan een leugen van een Duitse Grüne.
Een buurvrouw had hen verraden maar de Duitser zag bij een huisbezoek Barends oudere broertje slapen, keek diens moeder recht in de ogen en zei buiten ‘Hier sind keine Juden’ tegen zijn Nederlandse politiecollega. Barend: “Dus ook de waarheid is niet heilig! Denk daar maar eens over na.” Zodoende zijn ook de zwaardere anekdotes geschreven met een zachte ziel.
Bovendien staan er volop vrolijke verhalen in het boek, zoals over hoe Barend na 7 oktober bijna musicalster werd en gastrollen in Even Tot Hier speelde. Hij reist en hij fietst, socialiseert en acteert. Het leven gaat door en Barend is er (naar goed Joods gebruik?) de mens niet naar om bij de pakken neer te zitten. Bovendien blijft de uitgesproken bijval die Barend óók op zijn pad vond niet onbenoemd.
Voor de lezer is het wel een document met soms verbijsterende voorbeelden van latente jodenhaat en - vaker nog - een specifiek soort lafheid die beelden oproepen uit tijden waarin oorlogsprotocollen van kracht waren die werden bewaakt door stijve Duitse termen als Befehl en Ordnung.
Vooral IDFA-directeur Cees van ’t Hullenaar mag zich de vorige zin aantrekken. Zoals u zich vast herinnert, werd Frits Barend het middelpunt van een tamelijk absurde rel toen een pro-Palestijnse UvA-docent de opening van het IDFA-festival in 2024 verstoorde met leuzen en het strooien van pamfletten. Barend zat bij toeval pal naast hem, zei wat terug en week vervolgens niet van zijn eigen plek toen de activist zich na zijn schreeuwsessie langs hem een weg naar buiten probeerde te banen.
Verraden om de waarheid
Achteraf werd Barend beticht van het ‘mishandelen’ van deze figuur, die er een groot drama van maakte. Het draaide uit op een ondoorzichtig onderzoek vanuit IDFA (protocol!), rapporten, persberichten en een schimmenspel over getuigenissen, verklaringen en wat nou werkelijk zou zijn voorgevallen. Het eindrapport bleef geheim maar de suggestie dat een destijds 77-jarige man een veel jongere activist zou hebben ‘mishandeld’ na diens bewuste ordeverstoring in Carré was natuurlijk vanaf het begin al (in wederom een toepasselijk Duits woord) quatsch.
De affaire wordt uitgebreid uit de doeken gedaan door Barend: het blijkt allemaal nog veel absurder dan je destijds uit de nieuwsberichten kon opmaken. Hoewel er veel komedie in de vertelling van deze klucht zit, overvalt je ook een besef dat het gezag van ‘toen’ ook vandaag nog diep in bestuurlijk en organisatorisch denken besloten ligt, waarin het institutioneel is verankerd in processen en protocollen.
Bureaucraten of apparatsjiks, in hun intrinsieke starheid, hoeven daarom nog altijd nimmer te buigen voor redelijkheid en menselijke proporties - terwijl ze wel kunnen duiken voor hun verantwoordelijkheid en daarbij zelfs het persoonlijke verraad niet schuwen. De protocollen dicteren het proces. Het proces bepaalt de uitkomst. De uitkomst blijft geheim. Hoewel? In deze saga niet! Dankzij een anonieme verzetspleger - oh ironie - binnen de IDFA-organisatie, komt de waarheid alsnog uit.
‘Mijn voeten staan verkeerd’ is zodoende een journalistiek notitieboekje van een oudere man met een humanistische inborst die zijn nuchterheid probeert te bewaren in ruil voor enkel wat wederkerigheid: “Ik wil niet haten, maar ook niet gehaat worden.” Frits Barend behoudt ook zijn nieuwsgierigheid, want veel vertellingen ademen een vragende verbazing en zijn conclusies zijn nooit gesloten stellingen. Twee jaar na 7 oktober komt de de man die onbevangen wil blijven daarom tot deze open observatie: “De situatie in Nederland wordt er niet beter op, denk ik.”
In die twee woordjes achter komma proef je het karakter van iemand die ondanks alles zijn glas toch halfvol wil zien.
Frits Barend - Mijn voeten staan verkeerd
Vanaf nu verkrijgbaar voor 20 euro bij Uitgeverij Ezo Wolf.
Of hier te winnen:
Van de uitgever mag ik enkele exemplaren weggeven. Dat wil ik ditmaal doen aan mensen die al betalend lid zijn van NN, of vóór aanstaande maandag lid worden. Interesse in het boek? Stuur een mailtje vanaf het adres waar uw abonnement aan gekoppeld is naar IDFA@nijmansnieuwsbriefje.nl.
(Selectie van de winnaars gaat via een handig loting-appje, de trekking is maandag, het boek wordt thuisgestuurd en over de uitslag wordt niet… etc.)
Aanvullende Mededeling: 12 oktober, Ezo Wolf LIVE
Eindelijk eens een frisse, vrolijke talkshow met topauteurs van uitgeverij Ezo Wolf. Da’s andere koek dan Aboutaleb, Twan Huys, Rob Jetten en Humberto Tan bij RTL Tonight. Boek snel, want op=op.
Op zondag 12 oktober van 11.00 tot 13.00 uur met Arthur van Amerongen, Frits Barend, Theodor Holman, Rob Hoogland en Keyvan Shahbazi.
Dus dat wordt afreizen naar Jack’s Colony in Alkmaar (Herenweg 209). Kaarten kosten 15 euro en zijn te koop via Ezo Wolf. Eerste biertje na afloop is voor Arthur.